Welt Spiegel Kino

We zijn gewend geraakt om oude filmfragmenten van het alledaagse leven op straat te zien als komische stukjes zonder samenhang of interne logica. Je ziet ze direct voor je: een man met grote snor zwaait met zijn stok en loopt in een onrealistisch hoog tempo door een autoloze straat. Meestal kijken deze snelwandelaars ook allemaal verrast, gegeneerd of te geïnteresseerd in de camera. Onwennig in ieder geval. De camera is dikwijls onbeweeglijk, en echt levend willen de beelden niet worden. Natuurlijk grotendeels een gevolg van technisch onvermogen, maar toch weerhoudt het de moderne toeschouwer ervan om echt betrokken te raken: de beelden zijn te vrijblijvend. Gustav Deutsch laat ons op een nieuwe manier kijken naar filmfragmenten door bestaande montagetechnieken in te zetten. Hij weet die vrijblijvendheid daarmee om te zetten in een betrokken houding jegens ons gefilmde verleden.

De Oostenrijkse filmmaker Deutsch werkt al jaren aan zijn missie om archiefmateriaal een betekenisvol nieuw leven te geven heeft. Hij heeft WELT SPIEGEL KINO opgedeeld in drie hoofdstukken, die alledrie beginnen met een thematisch overeenkomstig fragment: dat van een bioscoop op drie verschillende plaatsen in de wereld. In het eerste fragment zien we een straat voor een bioscoop in Wenen in het jaar 1912. Tientallen mannen, vrouwen en kinderen lopen langs of blijven staan kijken naar de camera die hen voor de eeuwigheid vastlegt. Deutsch laat het fragment daarna nog eens langskomen, maar dan sterk vertraagd. Hij zoomt in, waardoor een van de vele anoniem gefilmde personen wordt uitvergroot. In een zogenaamde dissolve gaat dat beeld vervolgens vloeiend over in een beeld van een soldaat, die ergens wel wat weg heeft van die man op straat voor de bioscoop.

Dat het niet dezelfde man is, wordt duidelijk wanneer Deutsch je na dat filmpje van de soldaat weer terugbrengt naar het in slowmotion afspelende fragment en inzoomt op de volgende persoon. Deze verandert geleidelijk naar een man van staal die zijn kunstje doet. Alhoewel het dus snel duidelijk is dat de bij elkaar geraapte fragmenten associatief zijn samengebracht, is het overigens wel handig om vooraf te weten dat de beelden wel allemaal uit diezelfde tijd en plaats komen. Door bewust beelden aan elkaar te koppelen, die in realiteit alleen historisch verbonden zijn, ontstaat er een verdieping van alle getoonde fragmenten. Ze staan niet alleen meer op zichzelf, maar er is een verband aangebracht waardoor ze minder geïsoleerd zijn.

Dit procedé van het ontsluiten en creëren van fictieve samenhang past Gustav Deutsch toe in alledrie de hoofdstukken. Vooral in het tweede gedeelte, dat zich in Indonesië anno 1929 afspeelt, wordt een prachtig, op associatieve gronden geschapen, historisch palet geschetst. De korte fragmenten variëren van exotische dansen tot een Nederlandse kolonist met een aap tot een voorstelling met wajangpoppen. De afzonderlijke hoofdstukken van WELT SPIEGEL KINO functioneren als een filmische omgeving, waarin alles mogelijk is, en je van de ene verwondering in de andere valt.

Toch heeft het gekozen procedé ook iets dwingends. Deutsch is de collectionneur et créateur van dit vreemde universum, waardoor bijvoorbeeld de keuze voor de plaatsen Wenen, Soerabaja en Porto, en de lengte van de fragmenten zo willekeurig lijken, dat je wat ongeduldig wordt na verloop van tijd. Je moet je steeds weer opnieuw concentreren op ieder fragment, en als het gemaakte punt wel duidelijk is, rest vooral nog (des)interesse in de historische waarde van de filmpjes.

In de eerste plaats functioneert WELT SPIEGEL KINO als een manier om op een andere wijze naar oud filmmateriaal te kijken. Door het creëren van verbanden tussen beeldfragmenten die alleen overeenkomstig zijn wat betreft hun tijd en plaats, wordt de vrijblijvendheid, die de reguliere vertoningen van dit soort fragmenten kenmerkt, doorbroken. Pas daarna komt de antropologische en historische functie van het geschetste straat-, stads- en bevolkingsbeeld van de vroeg 20e eeuw. De maker heeft bovendien plannen om dit project uit te breiden met meer hoofdstukken, gezien de woorden 'to be continued' waarmee hij zijn werk besluit.