Interview Hans Weingartner

In 'The Edukators' volgen we drie Duitse jongeren tijdens hun strijd tegen de kapitalistische samenleving en hoe ze in de knoop raken met zichzelf en hun idealen. Het is een met vaart geschreven maatschappij-kritische film, die als eerste Duitstalige film sinds elf jaar werd geselecteerd voor de officiële competitie van Cannes 2004. Op het Internationale Film Festival Rotterdam kreeg het dit jaar een zeer hoge waardering van het publiek.

Regisseur Hans Weingartner verbaast het niets dat 'The Edukators' overal ter wereld zo goed aanslaat. "Het gaat over de universele band tussen jong zijn en revolutie. Subversief zijn en overal tegenaan schoppen is toch veel leuker dan meewaaien en doen wat je opgedragen wordt"? Hij verwijst naar de revolutie van 1968 waarin linkse idealen grootschalig aan de man werden gebracht door flinke massa-demonstraties. Die vorm van protest bestaat volgens hem niet meer. "Jongeren zijn gefrusteerd, maar kunnen dat geen vorm geven. Ze vluchten in drugs, terwijl ze hun frustratie over het kapitalistische systeem niet naar binnen moeten richten, maar naar buiten."

Weingartner zegt het belangrijker te vinden dat het publiek met energie, hoop en vruchtbare ideeën de zaal verlaat dan dat hij er prijzen mee wint. "In West-Europa kijken mensen gemiddeld vier uur per dag televisie. Ze onderwerpen zich daarmee gewillig aan de grillen van die paar mensen met het grote geld. Je moet kritiek durven geven en zelf actie ondernemen om deze wereld van de ondergang te redden."

In 'The Edukators' doen ze dat op een ludieke wijze door met meubilair te schuiven tot het een keer goed fout gaat. Ze breken in bij en rijke zakenman. bij wie het personage Jule een schuld heeft van 94.000 euro, omdat ze bij een auto-ongeluk betrokken was. "Deze schuld is een symbool voor de schuldenlast die de derdewereldlanden hebben aan eerste wereld." Weingartner herhaalt de woorden van een van zijn personages als hij zegt dat 90 % van de wereld honger lijdt en de andere 10 % op dieet is.

"Het kapitalistische systeem houdt derde wereldlanden in de greep, omdat die landen alleen al de rente niet kunnen betalen. Dit is het universeel probleem van een paar mensen die al het geld hebben, en dat willen vermeerderen door de arme landen afhankelijk van hen te maken." Het verbaasde Weingartner dan ook totaal niet dat het publiek het enthousiast reageerde op zijn film in Rio de Janeiro, hoofdstad van het corrupte, schuldbeladen Brazilië.

Begin jaren negentig woonde Weingartner zelf in een kraakpand in Oost-Berlijn. Met weemoed kijkt hij terug op die jaren in Berlijn. Het personage Jan, gespeeld door Daniel Brühl, is zijn meer welbespraakte alter-ego. De casting van 'The Edukators' duurde naar eigen zeggen erg lang. In de eerste instantie wilde hij namelijk onervaren acteurs voor zijn de rollen van Jan en het meisje Jule.

De rol van Peter is speciaal voor acteur Stipe Erceg geschreven. Met hem maakte Weingartner zijn eerste film 'Das Weiße Rauschen' in 2001. "Ik heb veel research gedaan om personages vorm te geven en om clichés te ontwijken. Acteurs moesten ook een psychologische test ondergaan voor ze gekozen werden." Voor de rol van het personage Hardenberg koos hij voor de van 'Good Bye Lenin!' bekende acteur Burghart Klaußner. "In de film is hij het symbool voor de verleiding van het kapitalisme en van de grote bedrijven die je voorliegen."

Voor de vorm en de wijze van opnemen haalde Weingartner zijn inspiratie bij Richard Linklater en Michael Moore. "Ik heb veel respect voor Michael Moore vanwege zijn directe manier om jonge mensen te bereiken. Het gebruik van de digitale camera geeft mij maximale vrijheid. Dat past ook bij mijn persoonlijkheid. Zo zou ik ook nooit aansluiting zoeken bij een politieke beweging. Ik zie meer heil in direct action."

Gevraagd naar zijn creatieve inspiratie raakt hij niet uitgepraat over regisseur John Cassavetes. Hij noemt de film 'A Woman Under the Influence' een van zijn meest geliefde films en met name de authenticiteit ervan. "Ik heb een hekel aan l'art pour l'art. De acteurs moeten samensmelten met de film, zodat er één produkt ontstaat. Daarbij heb ik goed gekeken naar Linklater en Cassavetes. Met artificiële films als die van Tom Tykwer heb ik niets."

De algemene tendens van 'The Edukators' is vredelievend en hoopvol. Over het ontbreken van spijkerharde confrontaties en pessimisme zegt Weingartner: "Geweld is nooit een optie. Er is in de film één punt waarop alles anders had kunnen lopen. Peter, Jan en Jule hadden zakenman Hardenberg kunnen vermoorden om kortstondig van het probleem af te zijn. Daar heb ik echter niet voor gekozen, omdat ik tegen het gewelddadig oplossen van conflicten ben." Pessimistisch is de jonge regisseur evenmin. Hij ontvluchtte het defaitistische politieke en culturele klimaat van Oostenrijk jaren geleden en is niet van plan om nog terug te keren.

Weingartner ziet tenslotte nog niets in een toekomst als regisseur in de Verenigde Staten. "Berlijn is veruit de meest interessante stad om te wonen met zoveel creatieve mensen om mij heen. Het enige probleem is dat er weinig scriptschrijvers en dus weinig goede screenplays zijn."

Ronald Simons (Rotterdam, februari 2005).