Manderlay

MANDERLAY is het tweede deel van de trilogie "USA - Land of Opportunities" van regisseur Lars von Trier. Op het eerste gezicht lijkt er weinig veranderd ten opzichte van DOGVILLE, het eerste deel van de drieluik, want ook nu doet hoofdpersoon Grace een klein dorpje aan, bestaande uit krijtstrepen in plaats van huizen en enkele weinig welwillende inwoners.

Na het xenofobe, benepen volkje in DOGVILLE moet Grace - dit keer gespeeld door Bryce Dallas Howard in plaats van Nicole Kidman - zich zien te redden tussen een aantal gewezen slaven in de katoenplantage MANDERLAY. Alhoewel; gewezen? Als ze aankomt op de plantage in Alabama, treft ze een gemeenschap aan waar de slavernij nog niet lijkt te zijn afgeschaft. Ze zet alles op alles om daar een einde aan te maken.

Net als DOGVILLE speelt ook MANDERLAY zich dus af in een plaats, waarvan de huizen en de dorpsgrenzen worden aangegeven door lijnen op de grond. Op een aantal attributen na is de set leeg: geen muren, geen straten en geen perkjes. Als er op de deur wordt geklopt, gebeurt dit tegen een denkbeeldige deur in de kale ruimte. Wederom resulteert deze toneelmatige aanpak in een sterke nadruk op het verhaal en de plotwendingen. De onderlinge verstandhoudingen tussen de personages staan de volle 139 minuten op de voorgrond.

Deze verstandhoudingen komen in dit tweede deel van de trilogie onder druk te staan door de naïeve, idealistische hervormingsdrang van Grace. Aan het begin van MANDERLAY rijdt ze met haar vader - ditmaal gespeeld door Willem Dafoe - het dorp Dogville uit. Als ze in Alabama langs een hek pauzeren, vraagt een zwarte vrouw om hulp. Grace komt erachter dat op de plantage de slavernij bijna zeventig jaar na het einde van de Burgeroorlog nog steeds niet is afgeschaft. Ze besluit te blijven om de gemeenschap te hervormen naar haar democratische denkbeelden.

Al snel sterft Mam (Lauren Bacall), de mater familias naar wier pijpen de plantage al die tijd heeft gedanst. Grace grijpt haar kans, want nu heeft zij de macht om te handelen. Een aantal vrienden van haar vader blijft om toezicht te houden. Er worden contracten opgesteld, waarin is vastgelegd dat de zwarte arbeiders niet langer onderdrukt worden en dat de blanke plantagehouders tot de eerstvolgende oogst van het katoen meewerken op de plantage.

Grace moet het vertrouwen winnen van de inwoners. Ze stelt een democratische vergadering in, waarbij gestemd wordt over de te nemen beslissingen. Die eerste tijd gebeurt er weinig en iedereen wacht met planten omdat niemand ze daartoe opdracht geeft, zoals ze dat gewend waren. Het jaar kruipt moeizaam voorbij, waarbij de inwoners te maken krijgen met dood, diefstal, een zandstorm en hongernood. Als er uiteindelijk goed wordt geoogst, en de missie van Grace geslaagd lijkt, wordt duidelijk hoe de door haar opgelegde ideeën de gemeenschap hebben misvormd.

MANDERLAY is het veel compactere en puntiger geschreven deel twee van Von Trier's trilogie, die zal worden afgerond met het nog te filmen WASHINGTON. Het verhaal is gebaseerd op een kort verhaal van Jean Paulhan, waarin hij beschrijft hoe slaven zich na hun vrijlating keren tegen hun meester, omdat ze juist wel weer willen leven en werken als slaven. Daarnaast werd Von Trier geïnspireerd door foto's van Jacob Holdt, die de eindaftiteling 'sieren': het zijn foto's van het Amerika na de afschaffing van slavernij; van gediscrimineerde, opgehangen en verbrande negers.

Von Trier bekritiseert de manier waarop een samenleving mensen dwingt om waarden aan te nemen, waarvoor ze nog niet klaar zijn. Hiermee wordt een verband gelegd met de Amerikaanse invasie van Irak, waarbij democratie op dezelfde naïeve manier wordt opgelegd. Toch kun je de film niet afdoen als een anti-Amerikaans pamflet. Het draait evenals bij DOGVILLE om menselijke zwakheden die, veelal goed bedoeld, toch leiden tot uitsluiting, haat en oorlog. Zo blijft Grace de rol van meester houden, en wordt aan het einde verleid tot precies het gedrag dat zij uit wilde roeien.

In MANDERLAY zijn de slaven bang dat het einde van hun gevangenschap en onderdrukking leidt tot wanorde en een slechter leven. Zij zien maar twee keuzes: slavernij in het oude systeem of gevangenschap binnen de wetten van de blanken in het nieuwe systeem. Als ze uiteindelijk kiezen voor slavernij als "the lesser of two evils" benadrukt Von Trier de dubbelzinnigheid van de problematiek. Het geeft aan hoe ondoordacht Grace haar ideeën heeft opgedrongen en hoe geen van de voormalige slaven opstaat om te vechten voor hun mensenrechten. Compromisloos laat MANDERLAY zien hoe gemakkelijk menselijk handelen leidt tot machtsmisbruik en superioriteitsgevoelens.