Interview Hans Weingartner

De film Reclaim Your Brain is de langverwachte opvolger van het succesvolle The Edukators van de Oostenrijkse regisseur Hans Weingartner. In zijn nieuwste volgen we een groepje Duitse mensen dat besluit om de commerciële troep op televisie een halt toe te roepen door te knoeien met de kijkcijferkastjes, waardoor alle grote omroepen stoppen met het uitzenden van de commerciële programma's. Dat blijkt een succes, want binnen enkele dagen kijkt niemand nog televisie en verandert Duitsland in een lieflijk paradijs. We spraken de regisseur in zijn woonplaats Berlijn tijdens het afgelopen filmfestival.

Er stond zeker wel druk op deze opvolger van je succesvolle vorige film The Edukators? Was het schrijven van Reclaim Your Brain daardoor een moeizaam proces?

Ik begon eind 2005 te schrijven toen het publiciteitscircus van The Edukators op zijn einde liep. Dat proces duurde vervolgens zo'n zeven maanden, waarna de preproductie begon. We hebben de film toen relatief snel opgenomen in 2006 en in november 2007 draaide hij al in de Duitse bioscopen.

Er zijn binnen de televisiewereld inmiddels behoorlijk wat ontwikkelingen voorbij gegaan sinds je dit verhaal over de slechte invloed van commerciële televisie schreef. Vind je het script nu nog wel actueel?

Ja zeker, want de situatie is niets veranderd. Het is nog steeds dezelfde troep die je voorbij ziet komen. Zo is er bij ons nog steeds een show te zien waarin kandidaten worden gedwongen om wormen te eten. Daarnaast probeert Endemol in Duitsland een show te verkopen met de titel De Grote Sperma Show, dus dan weet je het wel.

Waar ligt volgens jou het probleem?

Het probleem is dat de producenten als enige regel de kijkcijfers hanteren, en zich nooit druk maken om morele grenzen. Ze willen hoge kijkcijfers en offeren alle menselijke waarden daaraan op. Het doet me denken aan de laatste dagen van Rome. Misschien zitten we nu in de laatste dagen van onze eigen beschaving. We zijn voorbij onze schaamte en moeten terug naar voorbije tijden om onze geestelijke gezondheid niet te verliezen.

Dus de televisie is niet de enige verpestende factor?

Nee, televisie is slechts een voorbeeld voor het punt dat ik wil maken. Het gaat mij evengoed om de geschreven pers. Ik zie de media gewoon alleen maar erger worden. Waar eindigt dit? Bij live uitgezonden schietpartijen?

In Reclaim Your Brain wil een klein groepje mensen de debiliserende werking van televisie omkeren door de kijkcijfers te beïnvloeden. Ze doen dit door met de kijkcijferkastjes te knoeien; weliswaar effectief op de korte termijn, maar waarom richt de film zich niet op de politiek achter die kastjes?

Ach, de wereld achter die kastjes is zo ondoorzichtig dat je daar niet eens een film over kunt maken. Zo worden de vijfduizend kijkcijferkastjes verdeeld over alle lagen van de Duitse bevolking, maar dan wel alleen aan mensen die kijk- en luistergeld betalen. Het zou volgens de regering een perfecte afspiegeling van Duitsland moeten zijn, maar studenten, krakers en zwervers worden zo niet vertegenwoordigd. Zo sprak ik met de directeur van een grote televisiezender en zelfs hij wist niet of de cijfers wel klopten. Hij vond het verder wel prima zo.

Toch is er de laatste jaren veel veranderd in de film- en televisiewereld door de opmars van digitale media. Vind je niet dat de digitalisering van de film heeft geleid tot een democratisering van het medium, waardoor iedereen zijn of haar visie kan filmen en goedkoop kan uitbrengen?

Nee, dat was slechts een droom. In werkelijkheid leidde het er toe dat er duizenden goedkope, digitale films worden gemaakt, maar geen hond die ze ziet. Op een festival als dat van Berlijn zien een paar honderd mensen je film, maar daar kun je je huur niet van betalen, laat staan een cameraman of acteurs. Het is een feit dat mensen in Duitsland steeds minder naar arthousetheaters gaan. Ik had mazzel om met The Edukators op de laatste golf mee te zwemmen van mensen die nog bioscoopkaartjes kopen. Nu kopieert en downloadt iedereen films en zijn televisiezenders gestopt met het medefinancieren van films, omdat ook zij steeds minder geld hebben.

Maar omdat eigen shows produceren duurder wordt, worden er op televisie juist wel steeds meer films uitgezonden.

Nee, dat is niet waar. Televisie is vooral achtergrondmuziek geworden en de bedrijven weten dat ook, zodat films vanuit reclameoogpunt steeds minder interessant zijn, omdat je je daarbij moet focussen. Zij willen daarentegen dat je de hele dag de televisie aanhebt, juist omdat het zo verstrooid is, zodat je de hele tijd met een half oog en oor kunt kijken en luisteren, en ook allerlei dingen tussendoor kunt doen. Dan staat de televisie dus de hele dag aan en kunnen reclames meer mensen bereiken.

Dus je verwacht niet dat er ooit nog iets zoals het vijftien uur durende Berlin Alexanderplatz voor televisie gemaakt zal worden?

Nee, die tijden zijn echt voorbij. En als er al een goede film wordt uitgezonden, dan is dat om half twaalf 's avonds.

In Reclaim Your Brain speelt Moritz Bleibtrue de hoofdrol en koos je niet voor Stipe Erceg uit The Edukators. Een bewuste keuze?

Natuurlijk heb ik als eerste Stipe overwogen, maar hij is veel te jong voor de rol. Moritz Bleibtrue leek mij daarnaast echt geknipt voor dit personage van een harteloze televisieproducent. Dat had Stipe nooit zo kunnen neerzetten.

In tegenstelling tot The Edukators toon je in je nieuwe film het perspectief van iemand vanuit de 'foute' kant, die van kant wisselt en zich hard gaat maken voor de goede zaak. Waarom dit perspectief, want het is voor het publiek veel makkelijker om zich te identificeren met mensen die al vanaf het begin strijden voor de goede zaak.

Ik wilde nu eens laten zien hoe zo'n fout bedrijf vanuit de binnenkant werkt, want we weten er veel van af. Veel kijkers vinden dat Reclaim Your Brain karikaturaal is, terwijl het in werkelijkheid juist veel erger is.

Doel je nu op de eerste sequentie waarin Moritz Bleibtrue cocaïne snuift en dat auto-ongeluk veroorzaakt?

Ja, daar vielen veel mensen over, maar zijn personage gebruikt daar veel minder coke dan de meeste mensen die ik ken uit de televisiewereld. In vergelijking met The Edukators is mijn nieuwe film wel wat dikker aangezet, maar je moet het zien als een satire. Het zijn clichés en het is ironisch. Alles is zo over de top dat je kunt lachen, maar wel na gaat denken over de boodschap.

Heb je er daarom voor gekozen om Duitsland te verbeelden als een paradijs vanaf het moment dat mensen stoppen met het kijken naar troep?

Ja, precies. Ik heb compleet over de top laten zien hoe vaders met hun kinderen spelen, boeken lezen en over groene grasvelden rennen. Het besef dat ik aan het overdrijven ben, moet mensen ertoe zetten om na te denken over de situatie in dit land. Mogelijk niet direct, maar misschien word je 's avonds na de film wakker en denk je ineens dat het misschien niet eens zo grappig was en het wel een kern van waarheid bevatte.

De film heeft een zeer duidelijke missie. Vind je dat je er in geslaagd bent om te vertellen wat je wilde vertellen?

Wat me ontzettend deprimeerde was dat vele filmcritici niet snapten dat ik overdreef. Sommige journalisten waren zo stom om te denken dat ik werkelijk dacht dat Duitsland een paradijs zou worden als er alleen maar kwaliteitstelevisie wordt gemaakt. Maar ga eens in de zaal zitten tijdens mijn film en dan zie je hoe iedereen lacht. Terwijl tijdens de persscreening niemand lacht. En dat is heel erg, want de recensenten hebben mijn film vermoord.

Hoe bedoel je dat precies? Kijkers laten zich toch niet zo leiden door enkele negatieve recensies?

Om je de waarheid te zeggen, is Reclaim Your Brain geen succes geworden in Duitsland. Dat was geen ramp, maar iedereen verwachtte meer. Maar als je op internetfora kijkt, dan lees je dat mensen het juist wel heel erg leuk vonden. Het is natuurlijk een film voor een wat jonger publiek, tussen de vijftien en dertig, dus het zal wel een succes worden op dvd, want jonge mensen kopen nu eenmaal weinig bioscoopkaartjes.

Aan het einde van zowel The Edukators als Reclaim Your Brain worden de hoofdpersonages bedrogen door mensen vanuit het systeem dat ze bevechten. Is dat iets dat je zelf in de filmwereld heeft meegemaakt en van je af wilt schrijven?

Oh ja, ik ben vele keren bedrogen door mensen uit die wereld. Iedereen bedriegt iedereen en degene die dat het meeste doet, overleeft. Het is een haaienpoel, een harde wereld. Maar ik kan niets anders.

Maar wil je dan wel binnen zo'n wereld blijven werken? Je kunt ook een digitale camera pakken en onafhankelijk gaan filmen.

Ik ga voor mijn nieuwe film inderdaad weer meer ondergronds: ik ga de komende tijd al mijn geld bij elkaar schrapen en dan een compleet onafhankelijke film maken zonder mensen die alleen maar aan geld denken.

Ronald Simons (Berlijn, februari 2008).