Interview Marleen Gorris

Regisseur Marleen Gorris (1948) ontving al direct voor haar eerste speelfilm DE STILTE ROND CHRISTINE M. in 1982 een Gouden Kalf. In de film plegen drie vrouwen die elkaar niet eerder hebben ontmoet een moord op de eigenaar van een kledingwinkel. In afwachting van hun proces probeert een vrouwelijke psychiater de toerekeningsvatbaarheid van de drie aan te tonen. Uit de levensverhalen van de drie blijkt een diep gewortelde onmacht om te gaan met de mannelijke dominantie in de maatschappij. Het onderzoek heeft flinke invloed op het leven van de psychiater. Gorris' tweede film GEBROKEN SPIEGELS uit 1984 is een parallelle vertelling over het lot van een beginnend prostituee in een seksclub en dat van een huisvrouw die is ontvoerd door een seriemoordenaar. Beide vrouwen worden geconfronteerd met vernedering en machtsmisbruik door mannen. De film won de publieksprijs op het Nederlands Film Festival in Utrecht.

Afwisselend in Nederland en in het buitenland regisseerde Marleen Gorris vervolgens tot nu toe nog zeven films met als gemene deler een sterk vrouwelijk personage dat zich staande probeert te houden in een vijandige of anderszins bedreigende omgeving. In 1995 won ANTONIA een Oscar voor beste buitenlandse speelfilm en in 1997 regisseerde Gorris de veelbekroonde actrice Vanessa Redgrave in de verfilming van Virginia Woolfs MRS. DALLOWAY. Voor zowel THE LUZHIN DEFENCE uit 2000 als haar nieuwste film WITHIN THE WHIRLWIND strikte zij actrice Emily Watson voor de hoofdrol. Deze film is een waargebeurde vertelling van de Russische schrijfster en wetenschapper Evgenia Ginzburg, die in 1937 door de Stalinistische regering wordt opgepakt wegens vermeende antirevolutionaire sympathieën. Onschuldig en gescheiden van man en kinderen werd Ginzburg naar werkkampen gestuurd, waar ze een dokter leert kennen op wie ze verliefd wordt. Beiden overleefden de gruwelijkheden van het kampleven.

The Cult Corner had een exclusief interview met Marleen Gorris en sprak over haar oeuvre, toekomstplannen en over haar nieuwste film WITHIN THE WHIRLWIND.

Het moment dat Evgenia Ginzburg van de rechtbank hoort dat ze niet ter dood wordt veroordeeld, maar naar een werkkamp gestuurd, trof mij het meeste.

Dat is eigenlijk het wezen waarom ik deze film graag wilde maken. Ik heb in die scène willen overbrengen hoe deze vrouw, die op de moment al zo waanzinnig veel achter de kiezen heeft, honderd procent intuïtief-emotioneel reageert op de uitspraak dat ze niet ter dood is veroordeeld. Daar komt het intellect helemaal niet bij kijken; een puur lichamelijke reactie. Die scène en het einde waarin zij naar de toekomst toe loopt, maakt dat ik deze film zie als een loflied op het leven, en op de levenskracht van mensen. Dat ze ondanks alle ellende toch een bijna animale drang tot leven hebben.

Ginzburg was een eminente wetenschapper. Denkt u dat haar intellect een vloek of een zegen was om te overleven?

Misschien wel allebei. Ze werd natuurlijk niet voor niets uitgekozen om verpleegster te worden en ze heeft op een bepaald moment ook op een kippenfarm gewerkt, waar ze beschikking had over eieren en ze waarschijnlijk ook wel eens een kip achterover kon drukken. Maar de intellectuelen hadden het in die kampen natuurlijk ook heel moeilijk, omdat ze daar niets voor stelden. Daar waren de criminelen de kampnotabelen.

Is de gelukkige afloop ook waar gebeurd?

Sterker nog: in het echt belde zij de dokter op in het kamp waar hij verbleef om te zeggen dat zij werd vrijgelaten. Op dat moment was er een sneeuwstorm voorspeld, dus hij drukte Evgenia op het hart om te wachten, waarop zij zei dat ze zich door een sneeuwstorm toch niet zou laten weerhouden. Dus ze vertrok en kwam in een gruwelijke storm terecht. En als hij op dat moment niet naar haar toe was komen lopen, was zij zeker doodgevroren in de sneeuw. Maar dit was zo'n onwaarschijnlijk verhaal dat ik het niet kon verfilmen. Dat gelooft niemand!

De release van uw nieuwe film heeft lang op zich laten wachten.

Klopt. De producenten van WITHIN THE WHIRLWIND kregen nadat de draaiperiode erop zat ruzie met elkaar, waardoor de film later dan gepland is afgekomen en ook later is uitgebracht.

Verliep het schrijven en draaien wel vlekkeloos?

Nee, het schrijven niet bepaald. Het is geen zelfgeschreven script, en ik had met het script veel moeite. We zijn er een behoorlijke tijd ermee aan de gang geweest. Het was veel te veel een liefdesgeschiedenis en veel te weinig politiek. En vervolgens zat er in de ene versie teveel gruwel in het kamp en dan weer te weinig. Dus het duurde lang om de juiste balans te vinden.

Er was ook veel geld mee gemoeid; het is met vijf miljoen euro geen goedkope film geworden.

Het was ook moeilijk om de film te financieren. Dat heeft toch wel een hele tijd geduurd. Ik werd een paar jaar geleden benaderd door de Amerikaanse schrijfster van het origineel en zij was bezig met een Franse producent die erg geïnteresseerd was. Het heeft ons toen een jaar gekost voor wij realiseerden dat die man eigenlijk helemaal niet deugde. We moesten op zoek naar een nieuwe producent en na vele omzwervingen is het een Duits-Pools-Belgische coproductie geworden.

Zowel de cameraman als de componist en vele acteurs zijn Pools. Had u nog wel de vrije hand in de keuze van de crew of werden die door de producenten voorgesteld?

Nee, ik had de vrije hand. Ik heb met vele potentiële professionals gepraat en de mensen gekozen met wie het klikte en die het meest getalenteerd waren. Nou is dat in Polen niet moeilijk, want daar zijn hele goede cameramensen. Daarnaast heb ik ze ook ervaren als heel betrokken.

Had u ergens tijdens het hele traject het gevoel ‘waar ben ik aan begonnen'?

Uiteindelijk heeft alleen de financiële kant echt kopzorgen opgeleverd, maar ging het voor de rest eigenlijk best goed. Het had natuurlijk wel moeilijk kunnen worden, juist omdat het een redelijk budget had en er veel buiten is geschoten, maar het ging allemaal goed. We hadden ook erg mazzel dat er dat jaar weinig sneeuw is gevallen in Polen, want wanneer je tot en met je knieën in de sneeuw staat, wordt het draaien enorm lastig. We hebben daardoor nu wel veel sneeuw digitaal moeten toevoegen, maar dat is nog altijd beter dan vast zitten in echte.

Zowel WITHIN THE WHIRLWIND als MRS. DALLOWAY en THE LUZHIN DEFENCE spelen zich af in de jaren twintig en dertig. Vanwaar deze fascinatie?

Niet al mijn films zijn historisch, want ik heb in 2003 in Amerika nog de contemporaine film CAROLINA gemaakt, maar over het algemeen vind ik historische onderwerpen wel vaak interessanter. Hedendaagse scripts zijn wat moeilijker, geloof ik. Echt mooie scripts over actuele onderwerpen liggen niet zo voor het oprapen, heb ik het gevoel. Maar toch is het al met al toch toeval dat ik een aantal films over begin twintigste eeuw heb gemaakt.

En er zit geen lerares in u die de kijker een beetje kennis wil bijbrengen?

Niet echt, nee. Wat ik interessant aan WITHIN THE WHIRLWIND vind is dat het over een periode gaat die niet veel in films wordt aangehaald. Daarnaast gaat het natuurlijk over zo'n bijzondere vrouw, die onder gigantische tegenslag er toch in slaagt om in leven te blijven en er daarna nog boeken over kon schrijven.

Evgenia Ginzburg heeft meerdere boeken geschreven?

Haar eerste boek heet INTO THE WHIRLWIND en gaat over de periode voordat zij werd gearresteerd, en in WITHIN THE WHIRLWIND schrijft ze over haar tijd in de kampen. Ze schreef ook heel gedetailleerd hoe het leven er aan toe ging aan het begin van de Stalinzuiveringen begin jaren dertig. Een fascinerende tijd waarover heel weinig aandacht is. In Rusland al helemaal niet, want daar wordt Stalin nog vereerd als een god, maar ook daarbuiten is er weinig aandacht voor dit hoofdstuk uit de geschiedenis.

Er zal in Rusland ook wel schaamte meespelen.

Natuurlijk. Want er is in bijna ieder Russisch familie wel iemand die destijds is gearresteerd, in een kamp heeft gezeten, gebroken is teruggekomen of is geëxecuteerd. En vaak wist men niet eens waarom. Maar voor de buitenwereld telt dat niet. Dan wordt er gedacht dat je toch niet voor niets bent opgepakt. Dus er is zeker schaamte.

Uw films krijgen steevast het etiket feministisch, terwijl dat feitelijk alleen geldt voor uw debuut DE STILTE ROND CHRISTINE M. uit 1982.

De verwarring ontstaat omdat ik wel een feministe ben, waardoor mensen ervan uit gaan dat mijn films dan ook wel feministisch zullen zijn. Natuurlijk hebben bijna al mijn films wel een sterke vrouwelijke hoofdrolspeelster en dat wordt mij nog wel eens kwalijk genomen. En daarnaast zijn mijn films niet altijd eenduidig. Zo gaat GEBROKEN SPIEGELS niet alleen over een groep vrouwen in een bordeel, maar evengoed over de parallelle vertelling van een seriemoordenaar. Ik heb nog altijd het gevoel dat die film zijn tijd ver vooruit was, omdat het fenomeen seriemoordenaar voor die tijd nog nauwelijks in films zat. En de seriemoordenaar van vrouwen heeft wel degelijk te maken met de manier waarop vrouwen worden bekeken in de maatschappij.

De enige gemene deler is volgens u een sterke vrouwelijke hoofdrol?

Ja. Kijk naar mijn laatste film. Je kunt de rol van Emily Watson in WITHIN THE WHIRLWIND eigenlijk als een blauwdruk op heel veel andere films kunt leggen. Maar ik kies dan wel voor het vrouwelijke perspectief, omdat ik vind dat die verhalen het verdienen om verteld te worden. Ik vind nog steeds dat er te weinig vrouwen in hoofdrollen te zien zijn. Maar uiteindelijk is dat predikaat feministisch gewoon iets dat een ander op mijn werk plakt, en dat komt misschien alleen voort uit de behoefte dingen in hokjes te verdelen.

U won met uw debuut DE STILTE ROND CHRISTINE M. een Gouden Kalf. Voelde u een druk om uw tweede film GEBROKEN SPIEGELS te maken?

Niet zo. Ik weet wel dat ik het een bijzonder moeilijke film vond om te maken. Dat had veel te maken met de omstandigheden tijdens de draaiperiode. We namen de film op in een of ander afbraakpand op een gracht, waar niet eens een kachel was. En we filmden middenin de winter. Maar ook inhoudelijk was het een lastige film om te maken. Heel anders dan WITHIN THE WHIRLWIND, waarbij de draaiperiode heel soepel verliep.

Op IMDb staat de film HEAVEN AND EARTH als uw volgende project aangekondigd, compleet met crew en zelfs een affiche. Wat is de status van dat project?

Tja, daarmee waren we al een heel einde. Hij is in feite twee keer uitgesteld. De eerste keer was twee dagen voordat we gingen draaien, dus dat was bijna traumatisch, omdat we helemaal klaar waren om te beginnen. En voor zo'n grote productie, die rond de tien miljoen moest gaan kosten en waarvan de opnames in Zuid-Afrika plaatsvonden, is dat natuurlijk desastreus. We hadden op moment al drie maanden voorbereidingen gedaan. En later zijn de opnames nog eens uitgesteld. Dat had dan ook weer te maken met geld, de crisis enzovoorts. Maar natuurlijk ook een beetje door de dommigheid van de producent, die er teveel op heeft vertrouwd dat het geld wel komt. Ik baalde er erg van, want het was een hele leuke productie, en ik denk niet dat het er nog ooit van gaat komen.

En nu?  

Nu werk ik voor Eyeworks aan een vierdelige serie over Rembrandt, waarvoor ik zelf het script schrijf. Het worden vier afleveringen van vijftig minuten, die vanaf januari te zien zullen zijn. En dan zit er onder voorbehoud nog een Nederlandse boekverfilming van Spijkerschrift van Kader Abdolah. Dus dat staat er voorlopig te gebeuren.

Ronald Simons (Amsterdam, augustus 2010).