Interview Sander Burger

Sander Burger (1975) volgde de producentenopleiding aan de Nederlandse Film- en Televisie Academie, maar besloot toch te gaan regisseren. Zijn korte film KOEN werd direct genomineerd voor de NPS Kort Prijs. Twee jaar later volgde Burgers langespeelfilmdebuut met het indrukwekkende OLIVIER ETC. (2006) over een jongen met een levensverwachting van vijfentwintig jaar. Dragan Bakema gaat in de titelrol flink tekeer als de afwisselend grommende, tierende en huilende Olivier. Maria Kraakman speelt de rol van Oliviers vriendin zo klein en ingetogen, dat ze Bakema nog heviger laat uitblinken. Na PANMAN - RHYTHM OF THE PALMS over een steeldrummer op Sint Maarten volgt met HUNTING & ZN. nu Burgers tweede samenwerking met Maria Kraakman en Dragan Bakema. De film ging op het filmfestival van Rotterdam in première.

HUNTING & ZN. is een schrijnend portret van dertigers Tako en Sandra. Na het overlijden van zijn vader is Tako vanuit Amsterdam teruggekeerd naar het dorp waar hij opgroeide om de fietsenzaak over te nemen. Hij trouwt met Sandra, zijn jeugdliefde die altijd al naar hem opkeek. Zo goed en zo kwaad als het gaat probeert Tako zijn oude leventje weer op te pakken. De eerste helft van HUNTING & ZN. is een vrij analytische registratie van het burgerlijke leven van de twee. Ze werken, slapen, stappen en gaan op verjaardagsbezoek. Ogenschijnlijk gelukkig. Pas tijdens de prille zwangerschap van Sandra blijken de twee helemaal niet klaar te zijn voor een gezamelijke toekomst, want er is tussen hen te veel onuitgesproken. Zo lijdt Sandra aan een verregaande eetstoornis. De machteloosheid en gebrek aan controle die zij voelen bij de naderende komst van nieuw leven drijft hen uit elkaar. Maar Tako is niet van plan om Sandra zomaar los te laten.

The Cult Corner sprak regisseur Sander Burger aan de vooravond van de landelijke release van HUNTING & ZN. in zijn woonplaats Hilversum.

Kun je iets vertellen over de totstandkoming van HUNTING & ZN.? Na afloop van de première vertelde je dat het filmproces is beïnvloed door de manier waarop je tijdens het ziektebed van je vader vocht met je eigen machteloosheid, een van de belangrijkste thema's van de film.

Onbewust heeft die reactie misschien wel meegespeeld, maar het idee voor de film kwam daar niet vandaan. Het uitgangspunt was dat bij mij in de buurt een politieagent zijn vrouw, drie kinderen en zichzelf door de kop heeft geschoten. Mijn vriendin geeft les op de school waar de kinderen zaten en ik loop iedere dag langs het huis waar dit drama zich afspeelde. En hoewel ik voor het verhaal van mijn film niet echt geïnteresseerd was in wat er precies is gebeurd achter de façade van een gelukkig gezin in een doorsnee buurt, vroeg ik mij natuurlijk wel af hoe iets dergelijks in godsnaam kon gebeuren. Ik ging bij mijzelf te rade en vroeg mij af wat er zou moeten gebeuren om mij in een dergelijke positie te brengen. Wat kan mij triggeren dat ik tot zo iets extreems zou overgaan?

En toen dacht je aan het samenleven met een anorexiapatiënt?

In die tijd hadden wij net een kind gekregen en kwam ik er achter dat je als man tijdens de zwangerschap enorm last kunt hebben van machteloosheid. Ik ben mij toen voor de film gaan inlezen over zogenaamde pro-ana websites waarin je allerlei tips krijgt hoe je zo ver mogelijk kunt afvallen. Anorexia als lifestyle: hoe kun je leven van een stukje appel en een broodkorst? En al die dingen hebben te maken met het beschikken van controle over je eigen lichaam. Dus zo ontstond het idee om iets te doen met een vrouw en een man die allebei enorme controlefreaks zijn, maar met een oncontroleerbare situatie worden geconfronteerd.

Wanneer besloot je om Dragan en Maria erbij te betrekken?

Al vrij snel nadat ik dit idee op papier heb gezet, heb ik met hen gepraat. Bij OLIVIER ETC. heb ik ook al met Dragan en Maria samengewerkt en dat was ons erg goed bevallen. Ook nu heb ik al in een vroeg stadium aan Dragan gevraagd hoe hij zou reageren in een dergelijke situatie waarin machteloosheid omslaat in bizar gedrag. Hij werd vanaf dat moment de spiegel voor het verhaal van HUNTING en we hebben vervolgens veel tijd uitgetrokken om samen te praten over de precieze invulling van de personages.

Is het niet lastig om in een dergelijk vroeg stadium al anderen bij je denk- en schrijfproces te halen?

Nee, juist niet, want dat weerhield mij er van om in een totale fantasie verzanden. Niet dat ik per se altijd zo zou willen werken, maar bij een karakterstudie zoals OLIVIER en HUNTING werkt het juist goed om met acteurs samen te werken. Dragan en Maria zijn in het jaar van het voortraject enorm in hun karakter gegroeid. Er is ook tijdens de opnames niets meer geïmproviseerd. Dat kan ook niet omdat er shots van vijf, zes minuten inzitten waarbij de camera alle kanten op zwaait, en om zo strak te kunnen werken moet je van tevoren heel veel praten. We werken gewoon heel fijn met zijn drietjes.

Dus de volgende film weer met Maria en Dragan?

Nou, het is een unieke manier van werken met hen, maar dat betekent niet dat ik altijd zo films wil blijven maken. Ik zou dus niet perse een volgend project met hen doen, maar ik sluit het ook zeker niet uit. Het is overigens niet zo dat zij echt meeschrijven. Ik schrijf, maar wel op basis van vele gesprekken die wij drieën voeren. Grappig is wel dat Dragan laatst naar mij toe kwam met een project dat we samen bij De Oversteek (een reeks van drie onafhankelijke speelfilms voor bioscoop en televisie die jonge regisseurs de kans geeft een eerste of tweede speelfilm te realiseren, R.S.) hebben ingeleverd. Het is nu even afwachten of we daarvoor worden geselecteerd.

In OLIVIER ETC. is de situatie van het personage van Dragan direct duidelijk: hij is ernstig ziek en leeft een egoïstisch leven vol zelfmedelijden omdat hij weet snel te zullen sterven. In HUNTING & ZN. duurt het erg lang voordat je de barst toont in het leven van Tako en Sandra.

Nou ja, hij zit vanaf het begin al niet erg goed in zijn vel. Ooit paste Tako in de puzzel. Hij is weggegaan uit het dorp om te studeren in Amsterdam. Nadat zijn vader overleed, ging hij uit plichtsbesef terug en probeerde zich weer terug te wurmen in zijn oude leventje met zijn oude vrienden en het meisje dat altijd al verliefd op hem was. Maar dat oude leven past helemaal niet meer. Hij doet wel alsof alles goed is, maar de enige die het ziet is zijn moeder. Door haar zuurheid dringt zij niet tot hem door, maar zij legt als enige steeds de waarheid op tafel.

Toch zag ik die onvrede niet heel duidelijk en daardoor kwam de geweldsexplosie voor mij als een totale verrassing.

Maar als je de film nog een keer zal kijken, zie je veel dingen wel aankomen. Al mag je dat van je publiek natuurlijk nooit verwachten. Toch zal de film wel beter werken als je van tevoren weet dat het mis gaat en dat Sandra aan een eetstoornis lijdt. En als je het niet weet dan is de ontdekking van haar anorexia net zo'n grote verrassing als het is voor Tako, want zijn probleem is dat hij het ook niet zag aankomen. De schok is dan groter, dus ik vind het ook prima als een kijker dat samen met Tako meemaakt.

Je hebt de film zelf een karakteronderzoek genoemd, maar eigenlijk laat je de kijker het onderzoek doen.

Klopt. Net als met de politieagent ben ik er niet in geïnteresseerd om een film te maken waarin ik hét verhaal achter zo'n wanhoopsdaad vertel. Mijn vraagstelling is of ik zelf tot zo'n daad zou kunnen komen. En daarmee wil ik bewerkstelligen dat het publiek zich dat ook gaat afvragen. En dat is dan het gevaar van HUNTING, want door deze aanpak haken mensen af. Het zou veel gemakkelijker zijn om een film te maken waarin ik precies laat zien waarom een man tot zo'n daad overgaat.

De film begint bijna als een documentaire. Er is geen filmmuziek en je gebruikt een hele statische cameravoering.

In het begin is het een registrerende camera: de camera reageert niet op de karakters, maar beweegt onafhankelijk. Langzamerhand laat ik de camera wel op hen reageren en tegen die tijd hoop ik dat de kijker zich heeft verbonden aan een van de personages. Het gaat dus uiteindelijk niet over Tako die zijn vrouw vastbindt, maar dat de kijker met hun ontwikkeling meegaat. Ik zou willen dat de kijker door identificatie een situatie van zichzelf onder het getoonde verhaal plakt. En dan maakt het niet uit of je met Tako of juist met Sandra meegaat, want ik heb ook reacties gehad van mensen die zich helemaal in haar herkenden.

Waarom koos je er voor om beide personages een probleem mee te geven? In OLIVIER ETC. speelt Dragan een onuitstaanbare man, maar is persoonlijke betrokkenheid van de kijker mogelijk via Maria's personage. In HUNTING & ZN. blijken beiden flink beschadigd. Dat maakt het tot een zware kijkervaring.

Hun echte probleem is natuurlijk dat ze niet met elkaar praten en dat is misschien zwaar maar ook heel herkenbaar. Maar HUNTING is door de gekozen aanpak wel een ontzettende moeilijke film. Ik had een veel gemakkelijker film kunnen maken als ik gewoon had verteld waarom Tako zijn vrouw vastbindt. Dan loopt het hele publiek na afloop weg met het idee 'ja, ik snap wel waarom Tako dat deed'. En dat had ook een mooie film kunnen zijn, maar ik wilde de lat hoger leggen. Dat betekent wel dat ik wist dat niet iedereen dit zal gaan pikken, omdat veel mensen niet zo veel willen investeren door bij zichzelf eenzelfde soort machteloosheid als die van Tako en Sandra te willen herkennen.

Dus je bent tijdens het schrijven, filmen en monteren erg veel bezig geweest met de kijker?

Ja, continu. De hele draaistijl is daar op bedacht. Het gaat mij niet om het verhaal, maar om de kijker echt medeplichtig te maken. Als dat bij een op de drie of zelfs een op de vijf lukt dan ben ik blij. Bij mensen waar de film binnenkomt, komt hij ook echt binnen als een mokerslag.

Voelt het wel als een persoonlijke film? Ik vind dat je er wel heel analytisch over spreekt.

Ja, het is ook heel analytisch. Daarom was ik bij de première ook zo zenuwachtig en ben ik dat eigenlijk nu nog steeds. Het is een enge film omdat ik alle instrumenten die ik had kunnen gebruiken heb laten vallen. Ik wil zo min mogelijk manipuleren en de kijker een voyeur laten zijn. Daarom heb ik weinig gemonteerd binnen een scène en is er geen filmmuziek. En natuurlijk is het ook heel persoonlijk, omdat ik mij samen met Dragan en Maria heel erg in de schoenen van de twee personages heb gezet. En ik ben heel erg lang met de film bezig geweest.

Was het gemakkelijk om de locaties te vinden? De fietsenmaker met bovenwoning, het uitzendbureau?

Het kostte juist veel tijd om de perfecte locaties te vinden. Ook omdat de film extreem low budget is gedraaid voor ongeveer de helft van het budget van een Telefilm, dus we hadden weinig keuze. We moesten bijvoorbeeld in een fietsenzaak draaien die ook gewoon open kon blijven. Het leuke was trouwens wel dat ik altijd al iets met de locatie van een fietsenmaker wilde doen. In de eerste plaats is het natuurlijk een echt Hollands beroep, maar het is daarnaast nog altijd een van de weinige beroepen waar, zeker in dorpen, de eigenaar nog boven de zaak woont.

HUNTING gaat over aanpassen, machteloosheid en over eerlijk zijn naar jezelf en je omgeving, maar snijdt ook het beladen thema van eetstoornissen aan. Voelde je een maatschappelijke verantwoordelijkheid?

Nee, helemaal niet. Niet wat betreft de anorexia en niet wat betreft falende communicatie want dan pretendeer je dat je het weet en dat zou ik nooit durven zeggen. We hebben alleen onderzocht hoe zo'n mechanisme in werking treedt. Het is mijn doel door de film zo open mogelijk te houden dat iedereen zijn eigen les er uit haalt. Als mensen überhaupt bereid zijn om zich aan mijn verhaal te durven spiegelen natuurlijk.

Maar het is wel een film die heel erg in het hier en nu speelt en iets zegt over hoe mensen op dit moment met elkaar om gaan.

Ik hoop inderdaad wel dat als je over tien jaar deze film ziet je dan erkent dat het typisch een film is uit 2009/2010. Het zou een sfeer van nu moeten neerzetten dus ik hoop wel dat mensen iets uit hun eigen omgeving herkennen in mijn film. Kijk, ik ben niet van mening dat wij nou zo'n leuke generatie zijn. Ik vind dat de manier waarop mensen op dit moment met elkaar omgaan niet prettig. Als ik naar Tako en Sandra kijk, zie ik geen leuk stel. Terwijl iedereen die wel eens een dorp buiten de grachtengordel bezoekt zich er wel in herkent!

Ronald Simons (Hilversum, februari 2010).