American Sniper

De satirische komedie TEAM AMERICA: WORLD POLICE (2004) bevat een beroemde monoloog waar de mensheid ingedeeld wordt in drie categorieën: pussies, dicks en assholes. In AMERICAN SNIPER, Clint Eastwoods ophemeling van de scherpschutter Chris Kyle, zit een bloedserieuze versie: Kyles vader leert hem dat alle mensen te zien zijn als schapen, herdershonden of wolven.

Met die visie leeft Kyle, een eenvoudige Texaan die uit vaderlandsliefde bij het leger gaat; hij ziet zichzelf immers als herdershond. Maar hij krijgt te maken met de moeilijke kant van gekozen heldendom tijdens zijn dienst in Irak – zoals gebruikelijk in beeld gebracht als een stoffige plek waar alle kleuren flets zijn.

Eastwood zei een anti-oorlogsstatement te maken door te laten zien wat een oorlog psychologisch doet met soldaten. Veel Amerikaanse critici zagen AMERICAN SNIPER echter als een conservatieve propagandafilm. Begrijpelijk, want Chris Kyle wordt hoe dan ook als held gepresenteerd, en de Irakezen (die hij 'savages' noemt – hoewel niet zo vaak als in zijn memoires, waarop de film gebaseerd is) als gewetenloze schurken of slachtoffers die door soldaten gered moeten worden. Kyle is dapper en heeft een goed geweten: als hij een kind doodschiet dat een bom naar soldaten wil gooien, doet dit hem verdriet. Maar hij moet nu eenmaal. De gruwelijkheid van de daad dient enkel om te laten zien hoe geweldig onze protagonist is. Niets gaat hem te ver om zijn vaderland te verdedigen. Andere soldaten zijn minder puur van motivatie; één van Kyles collega's geniet van het geweld, maar blijft liever op de achtergrond als hij zelf gevaar loopt. Hij is er vooral om Kyle in contrast nog heldhaftiger te doen lijken.

In de politieke toedracht van de oorlog is AMERICAN SNIPER niet geïnteresseerd. Met een emotionele scène waar Kyle op het nieuws de aanslag van elf september ziet, wordt zelfs gesuggereerd dat de invasie een reactie op deze terreurdaad was. Later rechtvaardigt Kyle zijn aanwezigheid in Irak tegenover een andere soldaat: “wil je soms dat deze extremisten naar Amerika komen?” Dat is misschien een accurate representatie van de denkwijze van veel soldaten – maar door Kyle zo duidelijk als held neer te zetten, lijkt de film zijn misvattingen goed te keuren.

Naast heldenverering gebruikt Eastwood de oorlog voor actie- en suspensescènes. Kyle schat in of een Irakees in zijn vizier gevaarlijk is of niet, en de film probeert ons naar het puntje van onze stoel te trekken: in close-ups zien we hem denken, zijn ogen toeknijpen, zijn vinger op de trekker leggen. Langzaam zoomen we in op zijn gezicht. Een stilisitsch knappe en efficiënt vertelde scène. Maar het werkt niet, omdat we geen reden hebben bij Kyle betrokken te zijn. Hij is een oninteressant personage met een simplistische motivatie. Wie het niet eens is met zijn visie, vindt in hem niet snel boeiende protagonist. Zonde, want Bradley Cooper speelt hem uitstekend: ingetogen, geconcentreerd, met subtiele mimiekmaniertjes die onderdrukte emotie verraden. Een verrassend subtiele rol, verspild in de vlakke western die Eastwood van de oorlog maakt.

Al even vervelend gesimplificeerd zijn de scènes waar Kyle weer thuis is, bij zijn vrouw (Sienna Miller in een ondankbare rol) en kind. Hij krijgt de oorlog maar moeilijk uit zijn hoofd. Althans, in het begin. Dan gaat hij in therapie (we zien één sessie) en besluit hij andere veteranen te helpen, waarna hij weer in orde lijkt. Best snel verwerkt nog, zo'n oorlogstrauma.

Propaganda uit de jaren veertig is gemakkelijk te herkennen: de boodschap wordt rechttoe-rechtaan overgebracht. Het meer mediageletterde publiek van nu heeft echter behoefte aan complexere en psychologisch realistischere verhalen – of verhalen die de indruk wekken dat te zijn. De propaganda van de eenentwintigste eeuw laat zien hoe verschrikkelijk oorlog kan zijn. Het uiteindelijke doel is echter hetzelfde als altijd: soldaten ophemelen, hun werk rechtvaardigen en vaderlandsliefde bevorderen.

Irak is een hel waar helden naartoe gaan en, gelouterd door hun lijden, als nog grotere helden vandaan komen. Dat is de boodschap die AMERICAN SNIPER onder de suggestie van complexiteit uitdraagt. Wie dat niet wil horen, heeft er niets te zoeken.