The Last Train

'The Last Train' (Poslednij poyezd) vertelt het verhaal van de Duitse arts Fischbach, die in 1943 afreist naar een legerhospitaal niet ver van het front in Rusland. Het is de laatste trein in die richting, want de Duitsers zijn bijna verslagen. Deze proloog, waarin Fischbach met de trein aankomt en naar het hospitaal wordt gebracht, is in prachtige zwart-wit beelden gevangen. De grote dieptewerking van de beelden plaatst de arts zowel dichtbij als veraf ten opzichte van het wijdse landschap. Zo wordt hij het symbool van het verloren individu in het oneindig grote conflict van de oorlog.

Voortdurend worden de begrippenkoppels vooruit/achteruit en beweging/stilstand benadrukt. Een prachtig voorbeeld daarvan is hoe de eerste beelden van de rijdende trein, de lopende dokter en de rijdende auto worden opgevolgd door beelden van het Duitse fronthospitaal waar Fischbach aankomt. De beelden van de situatie daar worden gekenmerkt door stilstand, loomheid en uitzichtloosheid. Geen ritme of muziek, maar verveling, gehoest en gekuch.

De enige patiënt in de ziekenboeg ligt met een verbrand gezicht bewegingloos op bed. Je ziet hem ademen in de koude ruimte, maar meer niet. Die man is niet meer te redden. Dat het een Duitse soldaat is, is van geen belang. Het is een mens aan het einde van zijn krachten in een gruwelijke oorlog. Beelden van de gevechten zijn dan terecht overbodig.

De dienstdoende officier stuurt tussen al zijn gehoest en geproest door de arts de sneeuwstorm in. Daar wordt Fischbach gered van de bevriezingsdood door de Duitse postbode Kreutzer. Samen proberen ze hun weg terug te vinden, en stuiten daarbij op veel sneeuw en op een groep Russische soldaten. Tot het einde volgen we het tweetal op hun moeizame tocht door het ijzige landschap.

De oorlog komt in het laatste gedeelte het meest dichtbij met enkele beelden van bominslagen en grauwe doden. Ongeacht de nationaliteit van de soldaten is iedereen slachtoffer en zit gevangen tussen vooruitgang en achteruitgang. Met 'The Last Train' brengt German een stemmige ode aan de oorlog van het individu, die heeft gevochten en verloren.

In zijn ogen is oorlog een pijnlijke strijd tegen jezelf, tegen je situatie en tegen het verliezen van de hoop. De film gaat over vooruitgaan terwijl je weet dat alles om je heen achteruit gaat, of andersom. German velt namelijk geen uitgesproken oordeel, maar laat de beelden voor zichzelf spreken. De dialogen zijn bijzaak.

De film toont zijn zwaktes vooral in de acteursregie en de spaarzame, filosofisch getinte dialogen. De beelden geven steeds heel zuiver en ondubbelzinnig aan welke kant German op wil met zijn debuut, maar houden niet iedere scène overeind. De dialogen zijn vaak onnodig zwaar. Vooral in de gesprekken tussen Fischbach en de officier, en tussen hem en de postbode trekken ze de scène krom.

Zo mijmert de arts aan het einde bijvoorbeeld waarom alles blijft bestaan behalve zij, en dat hij als een steen in het water zou willen zijn. Het thema van vergankelijkheid en de tegenstelling zinloos/zinvol is op dat moment al vele malen aan de orde geweest. Die overpeinzingen halen de vaart dan totaal uit de film. Voor een dergelijke korte lengte van 82 minuten duurt 'The Last Train' gevoelsmatig dan ook veel te lang.

Als debutant levert Aleksej German jr. een zeer behoorlijke film over het tijdloze onderwerp van de machteloosheid van het individu in een tijd van oorlog. Vooral de sterke beelden en het eindeloze gehoest blijven nadien nog lang hangen als ijzige buien op een schrale winterdag.