M - eine Stadt sucht einen Morder

De identiteit van seriemoordenaar Hans Beckert (Peter Lorre) wordt in M niet lang geheim gehouden. Als het jonge meisje Elsie het aanplakbiljet met de voortvluchtige moordenaar bekijkt, valt over haar heen de schaduw van de gevreesde man. Nou ja, man: het is eerder een uit de kluiten gewassen kind met rollende ogen en een onzekere oogopslag. Eng is het gedrongen mannetje zeker, al is het maar door dat akelige deuntje dat hij fluit uit Edvard Griegs 'Peer Gynt'. De moord op Elsie wordt vervolgens buiten beeld gepleegd; we zien slechts hoe haar ballon wegvliegt en haar bordje thuis leeg blijft. Meer moorden volgen, en de stad wordt een duistere, onleefbare plek.

Het Filmmuseum heeft dit meesterwerk van Fritz Lang uit 1931 in zijn geheel gerestaureerd, waarmee dit de meest complete, beschikbare versie van de film is geworden. Voor deze omvangrijke restauratie is, naast het bijeenbrengen van alle voorhanden zijnde beelden, ook de geluidsband van M van veel belang geweest. Lang besloot voor zijn eerste geluidsfilm namelijk om geen muziek te gebruiken, maar om juist te experimenteren met geluid. Voorbeelden zijn de vele voice-overs en het gefluit van Peter Lorre, dat overigens door de regisseur zelf werd verzorgd. Dankzij het Filmmuseum is M nu voor het eerst bij benadering te zien en te horen, zoals de film in 1931 door Fritz Lang bedoeld moet zijn geweest.

M - eine Stadt sucht einen Mörder, zoals de volledige titel luidt, is niet slechts een film over de klopjacht op een seriemoordenaar. Al in de eerste scènes wordt duidelijk welke grote rol de stedelijke inrichting speelt. Steeds opnieuw worden daken, pleinen, straten, café's en kelders gefilmd alsof ze zelf personages zijn. De schaduwrijke straatjes en steegjes zijn expressionistische elementen, die niet alleen de duistere geest van de kindermoordenaar weerspiegelen, maar evenzeer een reflectie zijn van de anonimiteit van het individu in een verlammende samenleving waar politie, justitie en de massa de dienst uitmaken.

De wereld van de zeer menselijke gemaakte, en op een ware seriemoordenaar geïnspireerde, kindermoordenaar Hans Beckert wordt in M steeds kleiner. Na acht jonge slachtoffers is bijna iedereen in de stad immers een verdachte geworden. De onderwereld wordt keer op keer door de politie doorgelicht op zoek naar de moordenaar, en iedereen wordt in de gaten gehouden. In een fantastische parallelmontage zien we hoe politie en onderwereld er tegelijkertijd alles aan doen om als eerste de moordenaar te pakken. Fritz Lang gebruikt de camera en de geluidsband daarbij op ingenieuze wijze om de - voor die tijd controversiële - overeenkomsten tussen politie en criminelen te duiden.

De klopjacht leidt naar een toepasselijk gelokaliseerde, ondergrondse ruimte waar de zwijgzame Beckert de gelegenheid krijgt om voor zichzelf te spreken. Met zijn kinderlijke mimiek en benepen stem voert de in Hongarije geboren acteur Peter Lorre een monoloog waar het laatste woord nog niet over is gezegd. Hij pleit namelijk zelf ook maar een slachtoffer te zijn van zijn eigen, zieke aandrang en eist clementie van de bloeddorstige massa criminelen en bedelaars. Voor Fritz Lang was deze monoloog van vitaal belang voor de, door zijn vrouw Thea von Harbou geschreven, film. Het Duitse publiek was er destijds minder van gecharmeerd, en oordeelde veelal negatief over wat men zag als perverse uitlatingen van ontoerekeningsvatbaarheid.

In 1933 werd Langs film DAS TESTAMENT DES DR. MABUSE door de nationaal-socialistische regering verboden, waarop hij naar eigen zeggen werd uitgenodigd door propaganda-minister Goebbels, die hem een baan aanbood. Direct daarop besloot Fritz Lang Duitsland te ontvluchten en zijn heil in de Verenigde Staten te zoeken. Tot vlak voor het einde van zijn leven heeft hij daar films gemaakt, die nooit meer het niveau haalden van zijn vroege meesterwerken DIE NIBELUNGEN, METROPOLIS en M.

Uiteindelijk is M Langs beste film gebleken. De expressionistische decors, die met werkelijk verbluffend camerawerk in beeld zijn gebracht, vormen de perfecte achtergrond voor het duistere verhaal van de jacht op een seriemoordenaar. Alle middelen worden daarbij ingezet om een pessimistisch beeld te creëren van het verloren individu, vertrapt door intimiderende mogendheden. Naast de indrukwekkende sets, belichting en camerawerk is, zoals aangegeven, de manier waarop Fritz Lang het geluid heeft gebruikt werkelijk innovatief. Deze gerestaureerde versie is mede dankzij de gedigitaliseerde geluidsband een enorme aanrader.