The Death of Stalin

De dood van een gevreesd wereldleider blijft iets bijzonders. Huiveringwekkend en tegelijkertijd onvermijdelijk. Iedereen gaat dood, dus ook markante politieke figuren. Hoe onsterfelijk en machtig iemand ook lijkt, óók een groot leider zal vroeg of laat weerloos bezwijken. De dood tast in die zin hun macht aan, werpt het omver en maakt het zelfs belachelijk. Hoe reusachtiger de macht, hoe ironischer de dood het leven weer op zijn plaats zet.

Dit gebeurde ook in maart 1953 wanneer Jozef Stalin een beroerte kreeg en enkele dagen roerloos crepeerde voor hij overleed. Tot die tijd sijpelde Stalins ijzingwekkende macht zowel door alle lagen van de Russische samenleving, als die van zijn naaste omgeving, de top van de Communistische Partij bestaande uit vrienden en collega’s. Terwijl de almachtige leider langzaam heengaat, kibbelen de plichtsgetrouwe partijleden angstig over een eventuele medische behandeling – Stalin heeft namelijk het merendeel van de artsen verbannen vanwege potentieel vergiftigingsgevaar. Zelfs tijdens zijn laatste verlamde uren durft bijna niemand nader tot Stalin te komen, want niemand, maar dan ook niemand, mocht dat ooit zonder goedkeuring van Stalin zelf. Enkele dagen later overlijdt hij. Een wrange tragiek waarin de Britse regisseur Armando Iannucci een dodelijk grappige ironie opzoekt.

Het is even schrikken, wanneer de eerste woorden in zuiver Brits worden uitgesproken terwijl we ons in Moskou wanen. Toegegeven, het went en achteraf gezien zou een geïmiteerd Russisch accent niet veel beter zijn, maar toch, een Brits sprekende Stalin blijft vreemd. Het is allemaal onderdeel van Iannucci’s humoristische arena die geen biografisch verhaal vertelt of historische uiteenzetting biedt, maar op messcherpe wijze de humor naar boven rukt die in dit opmerkelijke verhaal schuilt. In een komisch crescendo laat THE DEATH OF STALIN zien hoe een strakgetrokken regime, waarin zowel vriend als vijand verstikt raakt, wankelt door de dood van een leider.

Zijn dood zet de nodige politieke verschuivingen in gang binnen de Sovjet-Unie en het machtsvacuüm wordt al snel opgevuld door plaatsvervangend premier Georgi Malenkov (Jeffrey Tambor). Hij bewaart de orde, maar intern zoeken de verschillende partijleden de confrontatie met elkaar op. Gebukt onder emotionele en politieke spanning krijgen vooral Lavrenti Beria (Simon Russel Beale), de harteloze baas van de geheime diensten, en de stumperige, maar listige minister van Landbouw Nikita Krushchev (Steve Buscemi) het aan de stok. Met name Steve Buscemi trekt zijn rol op indrukwekkende wijze naar zich toe en laat de grens vervagen tussen wie Buscemi en wie Krushchev is.

THE DEATH OF STALIN drukt op de zachte plekken van de Sovjetmacht die ooit zo onaantastbaar leek, en misschien ook wel was. Met knullige alledaagsheden haalt het Stalins wereldomvattende regime honend naar beneden door juist stil te staan bij het getwist over wie van de partijleden als eerste met zijn auto van de parkeerplaats mag wegrijden en hoe de begrafenisceremonie er praktisch uitziet bijvoorbeeld. De humor zit vooral in de handeling verpakt en wordt daarom voortdurend uitgewerkt als hoogwaardige slapstick, zoals de pisvlek in het tapijt waar elk partijlid in trapt wanneer ze knielend plaatsnemen naast hun verlamde leider. Vaak dusdanig absurdistisch en hilarisch dat het gevatte dialoog, dat bol staat van de grapjes, gerust meer naar de achtergrond zou mogen schuiven.

De kleine knulligheden en onzekerheden binnen de Communistische Partij worden geregeld verwisseld met de grote verantwoordelijkheid die gepaard gaat met nationale politieke besluitvorming. Dit zorgt voor een aangename wisselwerking die je ook in beeld terugziet: het getouwtrek tussen het imposante en het kleine. De weelderige, prachtige overheidsgebouwen maken plaats voor de kleine kraakhouten gangenstelsels van de typisch Russische flatjes, en andersom. Met dieprode details die je overal in beeld terugziet en typerende Russische ornamenten is de art direction verpletterend. Ondersteund met bombastische muziek en een oplopende crisis binnen de Communistische Partij vormt het geheel een zeer aangename chaos. THE DEATH OF STALIN toont een politieke wanorde met weinig ademruimte die ondanks zijn krakende communistische bewind op hilarische wijze recht overeind blijft staan.