Anomalisa

De grootste vertellers zeggen dingen die je al wist, maar waarvan je nog niet wist dat je ze wist. Dat doet Charlie Kaufman in zijn tragikomische stop-motionfilm ANOMALISA.

Sinds zijn eerste filmscript, BEING JONG MALKOVICH (1999), is Kaufman een gevierd scenarist. In 2008 maakte hij zijn regiedebuut met het meesterwerk SYNECDOCHE, NEW YORK: een ambitieus project waarin hij een definitieve visie leek te willen geven op alle grote thema's die ooit in de cinema zijn behandeld. ANOMALISA is een stuk kleiner, met z'n krappe 90 minuten lengte, cast van drie acteurs en op het eerste gezicht gewone plot. Kaufman is echter even overdonderend met zijn tedere, maar genadeloze blootlegging van waarheden over de mens.

Voor Michael Stone (David Thewlis) bestaat de wereld uit hemzelf en de rest van de mensheid (Tom Noonan). De andere mensen hebben allemaal hetzelfde gezicht en dezelfde stem, of het nu mannen, vrouwen of kinderen zijn. Stone is een succesvol auteur van boeken over klantenservice, en vertelt zijn publiek tijdens een lezing: “Onthoud dat de klant een invidu is, net als jij.” Gelooft hij dat wel? Een hechte relatie met een ander mens, waarbij hij die persoon écht leert kennen, lijkt onmogelijk.

Totdat hij Lisa (Jennifer Jason Leigh) ontmoet: iemand met een ánder gezicht en een ándere stem. Het klikt. Ze zijn twee unieke mensen in een wereld vol klonen. Een herkenbaar gevoel voor iedereen die weleens een diepe connectie met een ander heeft ervaren, en een gevoel dat vaak genoeg door filmpersonages is uitgesproken. Maar zelden werd het zo filmisch en effectief verbeeld als hier. Animatie is daarvoor noodzakelijk: het lijkt een vreemde keuze om een tragikomisch liefdesdrama in dit medium te vertellen, maar in live-action was de audiovisuele metafoor die de film presenteert, onmogelijk geweest.

ANOMALISA schaamt zich niet voor z'n artificialiteit. De vreemde bewegingen die de kleren van de poppen soms maken, verraden waar de vingers van de animatoren hebben gezeten. Niet dat de film knullig is: de natuurlijke lichaamstaal en mimiek van de personages, veel subtieler dan in het medium gebruikelijk, is indrukwekkend. Het is jammer dat animatoren geen prijzen krijgen voor de acteerprestaties van hun poppen; zij maken immers dezelfde keuzes die een acteur maakt. De mondhoeken iets omhoog, het hoofd iets laten hangen. Meer nog dat de stemmen zijn het de bewegingen die de poppen tot mens maken.

Kaufman en co-regisseur en animator Duke Johnson bouwden een overtuigend universum vol fijne details (let op die lelijke planten in het hotel waar Michael verblijft). Zachte, warme kleuren overheersen in de mise-en-scène, waardoor de wereld vertrouwd voelt: ANOMALISA toont ons plekken die we kennen.

Niet alleen visueel, ook psychologisch. Kaufman vertelt hier opnieuw over een neurotische witte man, maar ik denk dat ANOMALISA voor velen herkenbaarder situaties schetst dan zijn vorige films over vergelijkbare personages. Deels omdat de film uitnodigt om het verhaal vanuit een ander perspectief te bekijken (hoe zou het leven zijn voor al die mensen die volgens Michael hetzelfde klinken?), maar vooral omdat hetgeen dat Michael zoekt, een waardevolle connectie met een ander, een universeler verlangen is dan dat van Kaufmans eerdere antihelden. De schijnbare onmogelijkheid dat verlangen langdurig te bevredigen, voelt in ANOMALISA pijnlijk echt. Vaak zijn het juist surrealistische metaforen, zoals Kaufman hier gebruikt, die de werkelijkheid het dichtste bij brengen. Gelukkig zorgt zijn karakteristieke, droge humor ervoor dat het draaglijk blijft.

De meeste films willen een goed verhaal te vertellen. Sommigen willen vernieuwing brengen binnen het medium. Een zeer kleine groep doet beiden, en laat vorm en inhoud elkaar niet alleen ondersteunen, maar naar een hoger niveau tillen. ANOMALISA is er zo één. Een anomalie.