Boven is het stil

Toen Jeroen Willems vorig jaar onverwacht overleed was hij als echt filmacteur nooit helemaal doorgebroken. Zijn bekendheid verwierf hij vooral met televisie- en theaterwerk, maar in films was hij eigenlijk vooral in bijrollen te zien, zoals de dokter in SIMON (2005) of meer recentelijk de gangster James Joyce in DE WEDEROPSTANDING VAN EEN KLOOTZAK (2013). In dat soort bijrollen was Willems altijd een opvallende verschijning. Dat hij met gemak een hele film kan dragen bewijst hij in Nanouk Leopolds observerende karakterstudie BOVEN IS HET STIL, waarin hij de beste en waarschijnlijk meest belangrijke rol van zijn carrière speelt.

In deze op de gelijknamige roman van Gerbrand Bakker gebaseerde film speelt Willems de zwijgzame en emotioneel gecompliceerde boerenzoon Helmer, die als enig overgebleven familielid zowel met de zorg voor zijn op sterven liggende vader (Henri Garcin) belast is als ook het voortbestaan van de familieboerderij. Het is een rol die hem letterlijk op het lijf geschreven lijkt: zijn slanke maar bonkige lijf, rouwende blik, grote starende ogen suggereren een getroebleerde innerlijke wereld. En dat klopt, want Helmers bestaan staat voornamelijk in het teken van een ander: hij leeft eigenlijk het leven dat was voorbestemd voor zijn te vroeg overleden tweelingbroer. Door de naderende dood van zijn vader komt Helmers leven echter in een kritische fase terecht en wordt hij gedwongen voor het eerst zijn eigen, emotioneel weggestopte leven onder ogen te komen.

BOVEN IS HET STIL is een film over eenzaamheid en het onderdrukken van gevoelens; een film ook die zich in de soms beklemmende stilte van het geïsoleerde platteland afspeelt. Perfect materiaal dus voor regisseuse Leopold die zich vooral lijkt te specialiseren in karakterstudies van emotioneel geïsoleerde personages die een vaak moeizame band met hun omgeving onderhouden. Maar ondanks dat Helmers onderhuidse strijd zich voornamelijk in eenzaamheid en stiltes afspeelt en daardoor qua thematiek aansluit bij eerdere films zoals GUERNSEY (2005), WOLFSBERGEN (2007) en BROWNIAN MOVEMENT (2010), slaat Leopold met BOVEN IS HET STIL ook juist een opvallende nieuwe weg in. Nooit eerder bijvoorbeeld baseerde ze haar script niet op een eigen idee, nooit eerder stond een mannelijk personage centraal en nooit eerder maakte ze gebruik van filmmuziek.

Vooral op stilistisch gebied voltrok zich een belangrijke verandering: de voor Leopold zo kenmerkende strakke, klinische shots maakten plaats voor een bewegende en volgende cameravoering die soms tot heel dicht bij de personages komt. Samen met Willems' subtiele en emotioneel gelaagde spel en het prachtig gefotografeerde platteland maakt deze lossere visuele stijl dit Leopolds meest menselijke en compassievolle film. Want de dood van Helmers vader dwingt hem niet alleen tot een confrontatie met zichzelf, het biedt Helmer ook voor het eerst in zijn leven een ontsnappingsmogelijkheid: de mogelijkheid schoon schip te maken en het verleden achter zich te laten.