Cinema Aspirins & Vultures

In 1997 werd CINEMA ASPIRINS & VULTURES als project gepresenteerd op de Cinemart van het International Film Festival Rotterdam, de markt waar filmmakers en producenten hun projecten aanbieden aan potentiële financiers. Acht jaar later draaide dit ruwe pareltje toch nog in de Nederlandse filmhuizen in een viertal kopieën. Alhoewel de boodschap van het menselijk verlangen naar geluk niet mis te verstaan is, lijkt het toch waardevol om eerst iets te weten over de historische context van dit speelfilmdebuut van Marcelo Gomes. Een lesje over de impact van de Tweede Wereldoorlog in het verre Zuid-Amerika.

Het idee voor CINEMA ASPIRINS & VULTURES kwam tot Gomes na een gesprek met zijn oudoom, die hem vertelde over de moeilijke jaren veertig. Zijn oom zag na de zoveelste periode van droogte in die jaren geen toekomst meer in het noordoosten van Brazilië, pakte zijn spullen bij elkaar en vertrok naar het zuiden in de hoop op betere tijden. In die jaren veertig regeerde president Vargas over het land. Ondanks zijn naar het fascisme riekende nationalistische politiek stond de Braziliaanse regering de eerste twee oorlogsjaren neutraal tegenover Hitler en zijn bondgenoten. De fascisten in Europa lonkten overigens wel naar Zuid-Amerika en zinspeelden op samenwerking met Vargas. In 1941 sloot de Braziliaanse regering echter een overeenkomst met de Verenigde Staten en verbrak daarmee ieder contact met de toenmalige As-mogendheden Duitsland, Italië en Japan.

De Verenigde Staten wilden het Braziliaanse land gebruiken om militaire stellingen te bouwen als verdedigingslinie tegen mogelijke aanvallen van de fascistische agressors. Tussen 1942, toen de regering Vargas de oorlog verklaarde aan Duitsland en Italië, en 1945 werden miljoenen Brazilianen uit het uitgedroogde noordoosten ingezet om te werken in het Amazonegebied. Ze werkten in de rubberproductie ten behoeve van de oorlog die de Verenigde Staten op dat moment actief voerde. Het verhaal van CINEMA ASPIRINS & VULTURES speelt zich af in de dagen voor en na de eerste aanval op Braziliaanse schepen en concentreert zich op de vriendschap tussen een Duitser en Braziliaan. Ze horen op de radio dat de oorlogsverklaring van Brazilië aan het adres van nazi-Duitsland betekent dat alle Duitse, Italiaanse en Japanse burgers zich niet meer vrij mogen bewegen in Brazilië. Hun vriendschap kan dientengevolge niet blijven bestaan en er moeten harde beslissingen worden gemaakt.

"Er komt geen einde aan dit land," verzucht de Duitse Johann, die al drie maanden onderweg is in het dorre noordoosten van Brazilië. Hij rijdt in een oud barrel van dorp naar dorp, waar hij aspirine verkoopt. Gevlucht voor de oorlog in zijn geboorteland doet hij wat hij kan om rond te komen in het armoedige Zuid-Amerikaanse land. Onderweg ontmoet hij Ranulpho, die geen werk heeft en niets liever wil dan de droogte achter zich te laten om ergens anders een beter en rijker leven op te bouwen. In ruil voor eten en een paar centen laat Johann zich helpen bij de aspirineverkoop door deze Ranulpho, niet toevallig dezelfde naam als de oom van regisseur Gomes wiens levensverhaal voor CINEMA ASPIRINS & VULTURES de inspiratie vormde.

Gedurende de rit en tijdens de gesprekken met Ranulpho leren we maar weinig over Johann. Hij is zwijgzaam, op zichzelf en laat zich niet of nauwelijks uit over de oorlog, het verleden en de toekomst. Zijn Braziliaanse vriend babbelt daarentegen honderduit. De jaren van armoede hebben hem bitter, ruw en leugenachtig gemaakt, terwijl Johann zich daarentegen lijkt te berusten in zijn situatie als vluchteling. Hij heeft nog niet zo lang geleden de ingrijpende beslissing gemaakt om te vluchten en eenmaal in Brazilië laat hij alles maar een beetje op zich af komen. Als Johann na de aanval op Braziliaanse schepen hoort dat je als Duitser kunt worden opgepakt, wordt hij echter gedwongen om opnieuw een rigoureuze beslissing te forceren. Als hij niets doet, wordt hij opgepakt en rest hem slechts een enkele reis naar Duitsland of naar een concentratiekamp in Brazilië.

Van het dorre land laat Marcelo Gomes weinig zien. De autorit van de twee langs de armoedige dorpjes is gevangen in close-ups, zodat het lijkt alsof ze in een cirkel rijden. Steeds dezelfde dorre takken, rimpelige dorpsbewoners en felle zon. De zon schijnt zo hard en fel dat je in de filmzaal onherroepelijk soms je ogen toe zult knijpen. Schaduw is er nauwelijks en regisseur Gomes maakt in anderhalf uur inzichtelijk dat destijds miljoenen Brazilianen het gebied ontvluchtten en al hun bezittingen achter lieten om in het Amazonegebied te gaan werken. CINEMA ASPIRINS & VULTURES is een ruwe exploratie van keuzes die niemand wil maken. Keuzes waar je karakter en je achtergrond niets mee te maken lijken te hebben, keuzes die simpelweg worden gedreven door je honger of het gevaar voor je leven. De vragen die dit knappe debuut oproept over identiteit, vriendschap en bestaansrecht komen langzaam naar boven tijdens de reis van Johann en Ranulpho. Dat je de antwoorden erop pas kunt formuleren als je al enige tijd uit de felle zon van de bioscoopzaal bent gestapt in de beschermende schaduw van het echte leven, is een compliment voor de filmmakers.