The Mill and the Cross

Het bijzondere project van de Poolse regisseur en visueel kunstenaar Lech Majewski, THE MILL AND THE CROSS, opent met een nevelig middeleeuwslandschap waarin de Vlaamse renaissanceschilder Pieter Bruegel (Rutger Hauer) geconcentreerd werkt aan schetsen die de aanzet zullen vormen tot een nieuw, groots schilderij; misschien wel mijn grootste en belangrijkste werk tot nu toe, vertrouwd hij zijn mecenas, de Antwerpse bankier Nicholas Jonghelinck (Michael York), toe. Dan zoomt de camera uit en zien we dat de twee tussen de figuren van Bruegels meesterwerk De kruisdraging uit 1564 staan en zich letterlijk in de wereld van het schilderij bewegen.

In het imposante oeuvre van Pieter Bruegel de Oude zijn de beste werken die waarin hij een buitengewone, dramatische gebeurtenis als een haast onopgemerkt detail in het alledaagse leven laat fungeren. Zo ook in De kruisdraging waar Bruegel Christus' kruisdraging onopvallend te midden van het Vlaamse dagelijks leven van de 16e eeuw schilderde, een tijd waarin Bruegels protestante woonplaats Antwerpen geplaagd werd door de tirannie van de katholieke Spaanse overheersers. Net als diens andere meesterwerk De val van Icarus is er een wrange ironie in het werk te bespeuren: terwijl er onder hun ogen iets wereldschokkends gebeurt, is de mensheid druk bezig met zijn dagelijkse zorgen zonder aandacht voor de wereld om zich heen.

THE MILL AND THE CROSS is geen biopic of een reconstructie van hoe De kruisdraging tot stand kwam. Het bijzondere is dat Majewski geen verhaal vertelt, hij laat letterlijk Bruegels werk tot leven komen. Geen plot, geen karakters zelfs, maar Majewski's visuele meesterstuk volgt afwisselend verschillende figuren uit het doek, staat stil bij opvallende en onopvallende details of refereert aan historische gebeurtenissen - waarvoor de film put uit het gelijknamige essay van kunsthistoricus Michael Francis Gibson die van het Kunsthistorisches Museum te Wenen de kans kreeg om Bruegels doek enkele maanden tot in detail te bestuderen.

Regisseur Majewski begon zijn loopbaan ooit zelf als kunstschilder. Dat is te zien: hoe de combinatie van werkelijk landschappen en computeranimaties, de grauwe, poëtische wereld van Bruegels doek weet te creëren, is indrukwekkend. De CGI-decors zijn groots, gedetailleerd en overtuigend, maar Majewski's toon opvallend ingetogen en poëtisch. In de schilderijen van Bruegel, zo merkte een kunsthistoricus eens op, lijkt er altijd meer te gebeuren dan op het doek is neergezet. Zo ook in THE MILL AND THE CROSS: door het loslaten van een verhalende structuur, suggereert de film een hogere wereld waarin de toeschouwer soms bijna fysiek lijkt te kunnen rondlopen.