Munich

Olympische Spelen 1972. Een groep Palestijnse terroristen gijzelt onder de onheilspellende naam Zwarte September elf Israëlische atleten. Na een dag vol spanning en televisieverslaggeving heeft München er een trauma en een breed uitgemeten bloedbad bij. Op twee Palestijnse gijzelnemers na, is iedereen dood. Zoals de wereld inmiddels gewend is, volgt er wraak van Israëlische kant, waarop wederom wraak wordt genomen. Regisseur Spielberg verfilmt met Munich het toepasselijk getitelde boek Vengeance van George Jonas, dat zich focust op het uitschakelen van de Palestijnse verantwoordelijken achter de aanslag in München door een groep van vijf amateur-terroristen.

Dat Steven Spielberg dit gecompliceerde én hoogst actuele onderwerp van de Joods-Palestijnse kwestie heeft gebruikt als basis voor zijn film heeft direct tot verhitte discussies geleid. Bij het verfilmen van zo'n ingewikkeld conflict ben je haast gedoemd om steeds nuanceringen aan te brengen en je keuzes te rechtvaardigen, wil je kijkers niet massaal tegen het hoofd stoten. Zeker gezien Spielbergs status leidt dit vanzelfsprekend tot gespannen verwachtingen over de hele wereld. In Nederland zal Munich minder controverse opwekken, omdat hier de discussie over de verfilming van het Joods-Palestijnse conflict al breed is gevoerd. 2005 was natuurlijk het jaar van Hany Abu-Assad met een ware triomftocht voor zijn film Paradise Now, waarin twee Palestijnse zelfmoordenaars worden gevolgd tijdens hun voorbereidingen voor een aanslag in Tel Aviv.

Steven Spielberg laat Munich beginnen met een indringende registratie van de eerste uren van de gijzelneming. Snel gemonteerde beelden van verslaggevers, atleten, Palestijnse terroristen, het thuisfront en internationale reacties volgen elkaar op. Het perspectief verandert vervolgens naar dat van enkele Israëlische hooggeplaatsten onder leiding van premier Golda Meir. Onder haar verantwoordelijkheid besluiten zij tot een wraakactie. Later wordt duidelijk dat Spielberg de beelden van de gijzeling in vier delen heeft opgesplitst, die als spanningsboog verdeeld zijn over de gehele lengte van de film. Vlak voor het einde van die dikke tweeëneenhalf uur volgt pas de uiteindelijke, schokkende ontknoping.

Premier Golda Meir vormt een groep van vijf mannen onder leiding van Avner, gespeeld door Eric Bana, om de elf kopstukken achter München op te sporen en te elimineren. Erg ervaren is de groep niet, zodat er nogal wat gepruts met bommen en tactieken volgt. Toch krijgen de vijf, waaronder acteurs Daniel Craig en Mathieu Kassovitz, steeds meer schik in het moorden. Temidden van de strijd zien ze gaandeweg geen morele scheidslijnen meer. Hun strijd is gelegitimeerd door de gijzeling in München en hun wraak is daarmee rechtmatig. Hoe langer en verder de vijf van hun thuisland verwijderd raken, hoe rechtlijniger en immoreler hun acties worden.

Avner verandert geleidelijk van een wat softe huisman, door Spielberg getypeerd met zijn kookkunst en zwangere vrouw, in een vechtmachine die niet van ophouden weet. Toch maakt zijn afgestomptheid na de vele moorden langzaam plaats voor innerlijke verdeeldheid over de te volgen weg. Aangezien we de gehele tijd het eenzijdige perspectief van Avners groep en de Israëlische wraakactie houden, draagt acteur Eric Bana het gehele gewicht van Spielbergs morele boodschap op zijn schouders. Bana is daar echter een te eendimensionale acteur voor. Zijn gespleten gevoel van recht versus onrecht, van vechten voor je land versus vechten voor jezelf en van wraak versus mededogen, maakt hij dan ook niet voldoende invoelbaar.

Van de acteurs om Avners vijftal heen blijken met name Geoffrey Rush, als dwingende raadgever Ephraim, en de door Michael Lonsdale vertolkte raadselachtige Franse tipgever sterke keuzes. Ook het camerawerk en de scherpe montage van vaste Spielberg-kompanen Janusz Kaminski en Michael Kahn zijn zoals altijd voortreffelijk. De lengte van Munich speelt de film echter parten. De beste scènes zijn die waarin de aanslagen worden gepleegd, waarvoor Spielberg veel tijd heeft uitgetrokken. Zijn uiteindelijke vredesboodschap wordt echter zo laat opgediend, dat er nog weinig smaak aan zit. Alsof Spielberg zich te laat realiseert dat zijn aanpak van dit omstreden thema toch nog een morele rechtvaardiging nodig had.

Met Munich heeft Steven Spielberg een controversieel onderwerp opgepakt en effectief gebruikt als een werkzaam bestanddeel voor een thriller met morele ondertoon. Als thriller is de film echt een succes. De gijzeling en de aanslagen die daarop volgen, zijn vindingrijk en zeer spannend in beeld gebracht. In tegenstelling tot zijn vaak feilloze gevoel voor het vertellen van een verhaal, heeft Spielberg zich dit keer echter verkeken op het bewaken van de balans die in het vertellen van dit specifieke verhaal zo noodzakelijk is. Of er nu wel of niet loutering plaatsvindt van de in de naam van Israël gepleegde terreurdaden, is daarbij irrelevant. De film was krachtiger geweest als Spielberg ervoor had gekozen om de door hem ingezette lijn vast te houden, in plaats van de film op het laatst toch nog te verpakken in een ander papiertje.