The Sun (Solntse )

Op nieuwjaarsdag 1946 doet keizer Hirohito afstand van de keizerlijke claim op een goddelijke afkomst. Deze publiekelijke afgang is zijn prijs om niet berecht te worden voor oorlogsmisdaden. De Verenigde Staten hopen daarmee te bewerkstelligen dat hij als aanblijvend symbolisch leider de eenheid van Japan en de rust in de regio kan blijven waarborgen. Een veel bekritiseerd idee, omdat Japan onder zijn leiderschap de Tweede Wereldoorlog heeft gevoerd in een verbond met Duitsland en Italië. Verantwoordelijke voor het besluit om Hirohito niet te berechten, is generaal Douglas MacArthur, de hoogst onderscheiden Amerikaanse militair ooit. Alexandr Sokurov verbeeldt in The Sun de dagen vlak voor en na Hirohito's oproep tot het einde van de oorlog en de rol die generaal MacArthur daarin speelt.

De laatste paar maanden van de Tweede Wereldoorlog leeft keizer Hirohito gescheiden van zijn vrouw in een bunker omringd door personeel en militairen. De Japanners verliezen steeds meer terrein en als de Amerikanen hun grondgebied hebben bereikt, is het einde nabij. Met gebogen hoofd erkent Hirohito op 15 augustus 1945 de nederlaag. De oorlog die Japan is begonnen om de aanvoer van grondstoffen te waarborgen, is verloren en het land likt zijn wonden. Sokurov verbeeldt Hirohito als een in zichzelf gekeerde, wereldvreemde man, maar ook als een ruimhartig verliezer. De keizer ziet heel scherp in dat er voor hem en voor zijn land niets meer te redden valt. Als opperbevelhebber MacArthur voorstelt om de keizer niet als oorlogsmisdadiger te berechten, ontsnapt deze daarmee aan de doodstraf en kan de rust in de regio bewaard blijven.

In Sokurov's Moloch en Taurus worden Hitler en Lenin neergezet als gefrustreerde leiders en slechte verliezers. Ze willen of kunnen hun strijd niet opgeven en trekken daarmee vele duizenden, misschien zelf miljoenen mensen met zich mee de dood in. Van de Japanse keizer creëert Sokurov een fictief beeld van een vriendelijke, deerniswekkende man die liever in zijn laboratorium zeefauna bestudeert dan zich daadwerkelijk met militaire zaken bezig te houden. Als Hirohito in gesprek met de Amerikaanse generaal in The Sun enigszins schaamtevol toegeeft dat hij het bevel tot de aanval op Pearl Harbor niet zelf heeft gegeven, lees je spijt in zijn ogen en geloof je hem op zijn woord.

Alhoewel Hirohito's regeerperiode (1926-1989) als langst zittende keizer in de geschiedenis van Japan bekend staat als de periode van verlichte vrede, is er natuurlijk meer aan de hand dan Sokurov laat zien. Vele miljoenen zien Hirohito namelijk niet als pleitbezorger van vrede, maar als belichaming van het kwaad. Over de precieze rol van de keizer in W.O. II is weinig gedocumenteerd, behalve dat duidelijk is dat hij in het laatste stadium zijn generaals probeerde te overtuigen de oorlog te beëindigen. Sokurovs verbeelding van Hirohito is een zeer persoonlijke, en moet niet worden gezien als een biografisch accurate. Zo beschreef generaal MacArthur in zijn memoires de keizer als de eerste Japanse gentleman die hij ooit was tegengekomen, maar zien we hem in The Sun de keizer behandelen als een klein kind en hem bespelen als een marionet.

De voor Sokurov kenmerkende filmstijl drukt ook op The Sun een zwaar stempel. De kleurtonen zijn overwegend bruin, de belichting schaars en de acteursregie onvoldoende. De verstilde beelden van de knusse werkkamers en koude gangen in de bunker van Hirohito zijn prachtig gefilmd door Sokurov zelf. Visueel hoogtepunt is het schrikbeeld dat de keizer krijgt van de verwoesting van zijn land, waarin vliegtuigen de vorm aannemen van vissen. Zoals we gewend zijn, past Sokurov op dat soort momenten opzichtig computer gegenereerd materiaal toe en creëert daarmee een illusoire, droomachtige sfeer, waarin alles lijkt te kunnen gebeuren. Zoals in zijn eerdere films schijnt hij het middelmatige acteerwerk echter al snel goed genoeg te vinden, wat in het geval van The Sun tot matig uitgevoerde dialogen leidt tussen met name Ogata en Dawson. De ondeugdelijke dubbing werkt daarbij niet echt in hun voordeel.

Uiteindelijk is The Sun een mooi vormgegeven film geworden die aanzet tot nadenken. Misschien kunnen de drie portretten van Sokurov het beste worden gezien als een soort gedachte-experiment. Sokurov onderzoekt hoe de mens achter Hitler, Lenin en Hirohito zich, geconfronteerd met een dergelijke historische nederlaag, misschien zou kunnen hebben gedragen. Harde conclusies over de daadwerkelijke politieke en militaire betekenis moet je er in ieder geval niet aan verbinden, want als er al conclusies worden getrokken, zijn die hier eerder psychologisch van aard. Zo beschouwd is het in The Sun minder bezwaarlijk dat Sokurov de keizer teveel naar voren brengt als een beheerste poëet, als een klein kind dat foto's van Amerikaanse filmsterren bewondert en zo graag op Charlie Chaplin wil lijken. De film bewerkstelligt met zijn opzet eerder een bezinning op de menselijkheid in juist die plekken waar je uit zelfbescherming liever geen licht ziet schijnen. En dat is een moedig streven.