Ballets Russes

Een zaal vol bejaarden die elkaar in de armen vliegen en herinneringen ophalen aan de goede oude tijd. Zo begint de documentaire Ballets Russes over de opkomst en ondergang van twee revolutionaire dansgroepen die het moderne ballet hebben gemaakt tot wat het nu is. De reünie van de hoogbejaarde ballerina's en ballerino's was voor filmmakers Goldfine & Geller de reden om het roerige verleden van de twee belangrijkste balletgroepen van de vroege twintigste eeuw onder de loep te nemen. Twee uur lang schotelen ze de kijker een gedetailleerd beeldverslag voor aan de hand van interviews met maar liefst twintig balletdansers, een schat aan foto's en de enkele bewegende beelden die nog bewaard zijn gebleven van optredens en de vele tournees die de gezelschappen maakten.

In 1909 richtte de befaamde Serge Diaghilev (1872-1929) in Parijs het dansgezelschap Ballet Russes op. De groep bestond uit Russische dansers die het land ontvlucht waren tijdens de revolutie. Met behulp van ballerina's zoals de ongekende virtuoos Anna Pavlova en muziek van componisten als Stravinsky, Debussy en Strauss moderniseerde Diaghilev het ballet als kunstvorm. Onder zijn leiding werd het ballet bevrijd van zijn strakke, rigide systeem en ontwikkelde het zich tot een vrijere, meer dramatische kunstvorm, ondersteund door symfonische muziekstukken. De documentaire Ballets Russes laat zien hoe deze revolutionaire groep uit elkaar viel na Diaghilev's dood in 1929 en twee jaar later plaatsmaakte voor het nieuwe gezelschap Ballet Russes de Monte Carlo. De makers laten een bijna eindeloze stoet choreografen, dansers, namen en foto's voorbij trekken om het enorme succes van dit gezelschap inzichtelijk te maken.

De voice-over van actrice Marian Seldes (Affliction, Hollywood Ending) leidt het belangrijkste hoofdstuk van de documentaire dramatisch in door te spreken van "The great ballet war" van 1937. In dat jaar ontstaat er namelijk wrijving binnen de groep, waarna choreograaf Leonide Massine vertrekt en een aantal dansers met zich meeneemt. Er ontstaat een creatieve en zakelijke strijd tussen de twee gezelschappen, die het leeuwendeel van de documentaire in beslag neemt. De Tweede Wereldoorlog begint en beide gezelschappen vertrekken naar de Verenigde Staten, waar de groepen worden aangevuld met Amerikaans talent, waarvan de namen gerussificeerd werden. Zo werd de Amerikaanse solist Marcel Le Plat na zijn aanstelling aangekondigd als Marc Platoff. Na de oorlog vielen de groepen langzaam uit elkaar. Hollywood lonkte, de Amerikaanse financiers wilden meer invloed, en er was haat en nijd tussen en binnen de gezelschappen.

De ontwikkeling van de twee Russische groepen wordt heel uitgebreid uit de doeken gedaan. De regisseurs maken daarbij dankbaar gebruik van de hoogbejaarde ex-dansers die op smakelijke wijze de oude verhalen opdissen en het verleden doen herleven. Weinig aandacht wordt er besteed aan de tijdgeest. De oorlog komt even aan bod, maar daar wordt niet lang bij stilgestaan. Ook creëren de makers geen breder kader rondom de racistische uitingen aan het adres van de allereerste zwarte ballerina Raven Wilkinson, die na zes jaar haar beroep niet meer kon uitoefenen omdat ze in het zuiden van de Verenigde Staten niet geaccepteerd werd. Ze kon vervolgens nergens meer aan werk komen en vertrok naar Nederland, waar ze lid werd van het Nationaal Ballet tot 1974. Het wordt aangestipt, maar niet verder uitgewerkt.

Een meer historische benadering zou de documentaire goed hebben gedaan. Dat betekent dat de makers zouden hebben moeten snijden in de sappige verhalen van de ex-dansers, omdat het anders een wel erg lange documentaire zou worden, en het is overduidelijk dat Dayna Goldfine en Dan Geller zo begaan zijn met de bejaarde dansers dat ze dat niet over hun hart konden verkrijgen. Erg kritisch zijn de interviewers dan ook niet en Ballets Russes is vooral een ode aan de twee ‘old school' balletgezelschappen geworden waar veel liefde voor deze dansvorm vanaf straalt. Een echte balletliefhebber hoef je overigens niet te zijn om van deze documentaire te genieten, maar een steviger inbedding in de geschiedenis zou het wel tot een rijkere film hebben gemaakt, die nog meer mensen zal aanspreken.