Tussen hemel en aarde

Volgens de Oezbeekse circusartiest annex regelneef annex mensenrechtenactivist annex oppositiepartijlid Achat Nabiev is het er in zijn land sinds de sovjettijd alleen maar slechter op geworden. De oude dictatuur is gewoon vervangen door een nieuwe, die slechts democratisch van naam is. Sinds 1991 leidt president en dictator Islam Karimov het land Oezbekistan namelijk met harde hand, waarbij oppositie en vrije pers niet wordt getolereerd en alle rijkdom naar de kringen rondom de president verdwijnt. Tussen Hemel en Aarde is een portret van het variété gezin van Achat en van dat van zijn oude vriend Tursun Ali, met wie hij sinds enkele jaren gebrouilleerd is geraakt.

Waar zie je dit nog anno 2007: een man gekleed in de mode van dik veertig jaar geleden met een aap op een brommer zonder publiek? Alsof het de gewoonste zaak van de wereld is, rijdt Achat Nabiev met zijn aap op een brommertje door het Oezbeekse landschap. Waarschijnlijk op weg naar een optreden, want hij zit met zijn gezin al zijn hele leven in de variété. Zijn dochter is koorddanseres, zijn zoon gewichtheffer en zelf is hij vooral regelneef en spreekstalmeester, al is van een stal weinig sprake. De familie Nabiev geeft de optredens namelijk gewoon buiten op een veldje tijdens een huwelijksfeest of gelijk welke ander gelegenheid. In een armoedig land waar de werkloosheid en vrouwenhandel welig tiert, zou ieder ander al lang blij zijn geld te verdienen, maar Achat wilde altijd al meer dan slechts vermaken; hij wil mensen helpen die het slechter hebben dan hijzelf.

Vanwege het onrecht dat hij overal om zich heen zag, werden hij en zijn vriend Tursun Ali jaren geleden lid van de oppositiepartij ERK. Dat was nog in de sovjettijd, want later, toen president Islam Karimov aan de macht kwam, werd iedere oppositie hard de kop ingedrukt. Achat liet zich echter niet klein krijgen en ging door als een selfmade mensenrechtenactivist. Sindsdien kan iedereen die hulp nodig heeft, aankloppen bij zijn stichting. Zijn gedrevenheid steekt de regering al jaren, en heeft hem naar eigen zeggen "vele bezoekjes" opgeleverd waarin ze hem dwongen om zijn politieke activiteiten te staken. Ook werd hij maar liefst tweeëneenhalf jaar in de gevangenis gegooid. Tursun Ali gooide het politieke bijltje er al veel eerder bij neer: toen zijn zoon onder nooit opgelichte omstandigheden verdronk in wel erg ondiep water. De keuze om te stoppen heeft de twee mannen uit elkaar gedreven.

Aan de hand van de portretten van de twee oude circusartiesten en hun gezinnen vertellen Frank van den Engel en Masja Novikova een veel groter verhaal. Dat van de onafhankelijkheid ten opzichte van Rusland, van het einde van het communistische regime, van het begin van een dictatuur onder de vlag van democratie. Dat van burgerlijke ongehoorzaamheid en opofferingsgezindheid. Van gedrevenheid en durf. Natuurlijk krijg je niet het hele verhaal van Achat en Tursun Ali te zien, en veel blijft onbesproken, maar Tussen Hemel en Aarde is een opmerkelijk portret en, nog belangrijker, een spreekbuis voor de goedheid van de mens. En de bloedmooie plaatjes en die prachtige score maken er nog een feest voor oog en oor van ook.