Vivan las Antipodas

Wie vanuit een willekeurige plaats op de aarde met een rechte lijn dwars door de aardbol heen zou gaan, komt in de meeste gevallen uit bij een zee of oceaan. Maar er zijn uitzonderingen: bepaalde gebieden in Spanje bijvoorbeeld spiegelen zich aan Nieuw-Zeeland en vanuit het Argentijnse plaatsje Entre Rios is met een rechte lijn naar beneden de Chinese metropool Shanghai te bereiken. Dit soort plekken, die zich recht tegenover elkaar en aan weerszijden van de aarde bevinden, heten antipoden: plaatsen die geografisch gezien elkaars tegenpolen zijn.

In ¡VIVAN LAS ANTIPODAS!, vrij te vertalen als ‘leve de tegenpolen!', contrasteert de Russische documentairemaker Victor Kossakovsky het leven en landschap van vier van deze antipoden. Door meesterlijk gebruik te maken van onder andere ondersteboven gefilmde landschappen, parallelle montage en het in elkaar laten overlopen van lokale muziek en natuurgeluiden, toont Kossakovsky de verlatenheid van het Argentijnse plaatsje Entre Rios tegenover diens geografische tegenpool, de stadse drukte van Shanghai; het boeren berglandschap van Chili tegenover het Baikalmeer in Rusland; de vulkaanmassa's van het grootste eiland van Hawaï tegenover de Afrikaanse wildernis van Botswana; en ten slotte de rotsformaties en bebossing van het Mirafloresgebied in Spanje tegenover de schemerende kustlijn van Castle Point, Nieuw-Zeeland.

Met een regisseur die meer geïnteresseerd is in de kracht en schoonheid van beelden dan in verhalen, is het niet verwonderlijk dat ¡VIVAN LAS ANTIPODAS! een caleidoscopisch geheel is geworden van gedetailleerde natuurobservaties, zwijgzame figuren en verlaten horizonten - gefilmd door een vaak lyrische en schijnbaar rond de aarde zwevende camera. Deze non-narratieve aanpak maakt de documentaire op momenten traag en moeizaam, maar resulteert even vaak in overweldigende en wonderschone beeldcollages die doen denken aan vergelijkbare documentaires als LA QUATTRO VOLTE (2010) en de films van Terrence Malick. Veel geprezen is een briljante montagesequentie waarin Kossakovsky haast onopgemerkt van de zich voortslepende zwarte lavamassa op Hawaï naar een in extreme close-up gefilmde olifanthuid snijdt; even hypnotiserend zijn een ondersteboven gefilmde scooterrit in Shanghai en de gure, desolate berggebieden rond het Baikalmeer.

Opvallend tussen deze beeldende aanpak zijn twee Argentijnse broers waar Kossakovsky veelvuldig naar terugkeert. Gezamenlijk slijten ze hun dagen als tolwachters van een vrijwel ongebruikte zandweg net buiten Entre Rios. Eenzaam en op elkaar aangewezen vormen ze een tragikomisch duo dat zo uit Samuel Becketts toneelstuk Waiting for Godot lijkt te zijn weggelopen en zorgen ze voor een menselijk en komisch tegengewicht.

In eerdere documentaires zoals TISHE! (2002) waarvoor hij een jaar lang dagelijks de straat vanuit zijn appartement filmde en SVYATO (2005) waarvoor hij het moment vastlegde waarop zijn dochtertje voor het eerst in de spiegel kijkt, wist Victor Kossakovsky een klein, eigenaardig idee op fascinerende wijze tot een avondvullende documentaire uit te werken. Ook aan de basis ¡VIVAN LAS ANTIPODAS! ligt een soortgelijk uitgangspunt: het idee dat direct aan de andere kant van de wereld zich van alles afspeelt is fascinerend en geeft de aarde zowel iets groots als intiems. Naast dat dit resulteert in een wonderlijk mooie documentaire, ligt in dit gegeven waarschijnlijk Kossakovsky's grootste prestatie: zo groots als de aarde op de toeschouwer overkomt in ¡VIVAN LAS ANTIPODAS!, zo intiem kan Kossakovsky hem tegelijkertijd laten aanvoelen.