900 Dagen

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Sovjetstad Leningrad negenhonderd dagen lang afgesloten van de buitenwereld. Reden: de Duitsers klopten aan de poort, en niet om bloemen te brengen. De gevolgen voor de inwoners waren verschrikkelijk: zij moesten het bijna drie jaar lang in kapotgebombardeerde huizen en kou redden zonder voedsel.

Tegenwoordig zijn de overlevenden helden, behangen met medailles en geëerd door het volk van de Russische Republiek. Maar vinden zij zichzelf ook helden? Die vraag stelt Nederlandse regisseur Jessica Gorter aan zichzelf en aan de overlevenden. Ze reist naar Leningrad om enkele overlevenden te ondervragen over het beleg en komt erachter dat de waarheid minder heroïsch is dan de propagandistische overlevering doet geloven. Het portret dat Gorter van de negenhonderd dagen maakt is indringend, maar ook wat saai.

De documentaire 900 DAGEN neemt een grootse hedendaagse oorlogsherdenking, compleet met militaire parade, volkslied en een bevlogen speech van een generaal, als uitgangspunt. Gorter contrasteert deze uiterlijke bombast met het sentiment van de overlevers van het beleg. Op de vraag of deze zichzelf als helden zien, is hun antwoord ontkennend. Ze waren toen kinderen en dat uitgerekend zij nog leven, en niet die tienduizenden anderen, vinden ze eerder wrang dan heldhaftig.

De filmmaakster combineert een aantal archiefbeelden uit de Tweede Wereldoorlog met de interviews die ze hield. De zwartwitbeelden tonen Russen die lichamen achter zich aanslepen door besneeuwde straten. Niet om ze te begraven, want de grond was bevroren. Lijken kwamen op de begraafplaats terecht, niet eronder.

De geïnterviewde ouderen raken geëmotioneerd door hun eigen verhaal. Het meest beklijvend is het relaas van een alleenstaande vrouw die vertelt over buurtkat Streepje. Voordat de oorlog uitbrak stopte haar moeder het dier altijd wat te eten toe. Tijdens de belegering stierf haar zusje en haar moeder huilde van verdriet: ze had niets meer om voor te leven. Daarna stierf zij ook. Nadat de vrouw zes dagen lang bij haar dode moeder in bed had gelegen liep ze naar buiten en zag daar Streepje lopen. Samen met haar buurvrouw heeft ze de kat geslacht en opgegeten. Zelf kreeg ze het meeste vlees van Streepje: het was tenslotte haar tiende verjaardag.

Maar niet alleen poezenvlees, ook mensenvlees stond op het menu. Destijds een riskante maaltijd, want de KGB hield de inwoners van Leningrad scherp in de gaten. Mensen die betrapt werden op kannibalisme kregen een enkeltje gevangenis. Een keerzijde van een toch al ruwe medaille dus: de bewoners stonden gevangen tussen de honger, de Duitsers en uiteindelijk zelfs hun eigen regime. Dat regime zou ze later nota bene zou vereren ondanks hun barbaarse daden. De waarheid? Die mocht en kon nooit uitgesproken worden.

Tot nu, want de werkelijke verhalen zijn aardig gedocumenteerd in 900 DAGEN. Toch is de film uiteindelijk ook wat traag en eentonig in de informatieverstrekking. IDFA zag er vorig jaar de beste Nederlandse documentaire in, maar dat is meer lof dan de film verdient. 900 DAGEN is wat ruw in het uiterlijk en de afwerking, waardoor de documentaire compleet afhankelijk is van de heftige inhoud.