22 Mei

In de debuutfilm EX DRUMMER van regisseur Koen Mortier werd humor scherp afgestoken tegen een rauwe filmrealiteit van de Belgische onderklasse. Het werd een komedie zonder moraal, gebaseerd op het gelijknamige boek van Herman Brusselmans. Opvolger 22 MEI schreef en bedacht Mortier zelf. De humor uit EX DRUMMER liet hij achterwege, maar de rauwheid blijft, zodat zijn tweede film vooral kil is. Het grootste gedeelte van dit verhaal speelt zich af in de geest van de hoofdpersoon, Sam (Sam Louwyck), beveiliger van een Brussels winkelcentrum. Op 22 mei, een dag die voor hem routineus begint, blaast een jongen zichzelf daar op, tijdens zijn dienst.

De daad is het middelpunt van de film, maar thematisch verhaalt Mortier over traumaverwerking en schuldgevoel. Had Sam de ramp kunnen voorkomen; heeft hij genoeg geholpen na de explosie? Een rechtlijnig antwoord op die vragen wordt niet gegeven. Wanneer de directe nasleep voor Sam te heftig wordt neemt hij de benen. Hij komt terecht in een schaduwvariant van Brussel in zijn eigen onderbewustzijn, al wordt dat niet expliciet duidelijk gemaakt. Art director Geert Paredis maakt de tocht van Sam postapocalyptisch. Het decor van fabrieken, graffiti en waaiend afval op de weg doet denken aan een industriële variant van een westernstad. De cinematografie werd net als EX DRUMMER verzorgd door Glynn Speeckaert. Met zijn bewegelijke camera vergeet hij soms om goed te kadreren, maar het gebrek aan stilstand benadrukt ook de onrust van de hoofdpersoon.

Sam ontmoet in zijn spookwereld slachtoffers die hij nog uit de smeulende brokstukken redde voordat hij de benen nam. Zonder duidelijke vorm van narratief, maar langzaam opbouwend naar de climax toe, leren we deze personages kennen buiten de explosie om. Ze zijn de gezichten van de anders anonieme slachtoffers en tegelijkertijd het geweten van Sam. Ze praten in op zijn gemoed, geven hem de schuld van zijn lakse houding of proberen hem te troosten. Alsof het een roadmovie betreft reist Sam via deze passanten door Brussel, op zoek naar de dader, in de hoop dat hij hem nog op andere gedachten kan brengen. Er is weinig coherentie tussen de dialogen en de locaties (zelfs de metro van Rotterdam figureert in de film); Mortier geeft weinig handvatten om houvast in zijn verhaal te vinden.

De visuele sfeerschepping wordt symbiotisch afgerond door de geluidseffecten en muziek. Te allen tijde is de wind hoorbaar, soms zachtjes, maar vaker als een ruis. Het markeert de desolaatheid van de omgeving. Daarnaast verzorgde gitarist Mike Gallagher de muziek, al noemt Mortier het zelf een soundscape. De gitaarklanken doen het meest denken aan de soundtrack van DEAD MAN uit 1995, waar Neill Young al improviserend aan bijdroeg. Dat resulteerde destijds in een net zo desolate sfeer. Er zijn overigens meer raakvlakken met die western en andere films van Jarmusch. Films als DEAD MAN of BROKEN FLOWERS leggen ook de nadruk op een psychologische reis van de hoofdpersoon, geen fysieke. En net als het werk van Jarmusch heeft 22 MEI een minimalistische uitwerking van de plot.

Toch vliegt de filmmaker gaandeweg uit de bocht door de slachtoffers teveel een gezicht te willen geven. Op de helft van de film komt de focus meer op hun levensverhaal te liggen dan op de traumaverwerking van Sam. Dat maakt de film menselijker, maar niet interessanter. Zodra er richting het einde toch een narratief in de film begint te komen (dat loopt gelijk aan de verbeterende geestestoestand van Sam) is de naargeestige droomsfeer verdwenen. Het is een kleine smet, maar Mortier maakt ondanks deze focuswissel regelrechte cinema. Onze buren staken eerder al de grens over met RUNDSKOP, die qua toon goed te vergelijken valt met een Scorsese als RAGING BULL. De vergelijking tussen 22 MEI en Jim Jarmusch is niet minder complimenteus. Met zijn postapocalyptische reis door de geest toont Mortier zeldzaam vakmanschap. Met dit talent kan Vlaanderen nog wel eens een streek worden om in de gaten te houden.