White Material

Met WHITE MATERIAL keert regisseur Claire Denis na CHOCOLAT en BEAU TRAVAIL voor het eerst sinds tien jaar terug naar Afrika, waar zij als dochter van een Parijse ambtenaar haar jeugd doorbracht. Niet voor een romantische terugblik op haar kindertijd, maar voor een indringend noodlotsdrama over een hopeloos uit elkaar gegroeide familie. Het gezin Vial probeert in het niet nader genoemde Afrikaans land zo goed en zo kwaad als het gaat een koffieplantage draaiende te houden terwijl er om hen heen een burgeroorlog woedt.

Moeder Maria (Isabelle Huppert) is een stijfkoppige, harde vrouw die koste wat kost door wil werken. Desnoods tot de dood erop volgt, maar in ieder geval tot de nieuwe oogst is binnengehaald. Haar ex-man André (Christopher Lambert) schat het gevaar van de opkomende rebellen wat beter in; hij wil de grens over en biedt de burgemeester in het geheim de familieplantage aan. Zoon Manuel (Nicolas Duvauchelle) ligt de hele dag in bed en bekommert zich nergens meer om, net als Maria's zieke schoonvader (Michel Subor), die alles om zich heen laat instorten en weet dat hij zal sterven waar hij werd geboren: op het dorre, Afrikaanse land.

In een vroege scène zoeft Maria zonder handen op een brommer over haar plantage. Ze geniet van het land, van haar bezit, van de vrijheid en van de naderende oogst. Als ze eventjes stopt en rondslentert tussen de bomen, nadert een helikopter. De droge, rode aarde stoft op, en een Franse militair waarschuwt haar vanuit de lucht luid en duidelijk om zo snel mogelijk uit het land te vertrekken. Dát het leger zich terugtrekt voor de burgeroorlog en de allesverwoestende rebellen is voor Maria niets nieuws, maar een dergelijke, niets aan de verbeelding overlatende waarschuwing daarentegen wel.

Toch lacht ze het lichtzinnig weg en eenmaal thuisgekomen weigert ze ook in te gaan op de zorgen van André, die zich niet langer veilig voelt en samen met haar en hun zoon Manuel terug wilt naar Frankrijk. Ook in het dorp wijzen alle tekenen in dezelfde, onfortuinlijke richting, maar Maria laat zich niet wegjagen. Ze pikt de signalen niet op en vervolgt eigenwijs haar eigen instinct, het noodlot tegemoet.

Claire Denis is een filmmaakster die met haar werk de toeschouwer uitdaagt om zelf verhalen te verzinnen. Ze kauwt nooit iets voor, maar geeft tijd om te reflecteren op wat we zien. Zo kiest ze veelvuldig voor een non-lineaire structuur en zijn haar films voor het merendeel registerend in plaats van verklarend van aard. Door haar afwisselend poëtische en confronterende beeldtaal nodigt Denis het publiek uit om actief deel te nemen aan de vertelling; haar verbeeldingskracht kan je niet onberoerd laten.

Voor WHITE MATERIAL kiest Denis echter voor een meer conventionele aanpak, waarbij ze tekst en uitleg voorrang geeft boven sfeer en reflectie. In tegenstelling tot haar eerdere werk, vergeet ze hier om het publiek te betrekken, om de toeschouwer deelgenoot te maken en om iets aan zijn of haar verbeelding over te laten. Na een introductie van de personages en een vluchtige schets van de situatie rest slechts een race tegen de klok. En die race is na ruim een uur, ondanks de prachtige beelden van Bruno Dumonts vaste cameraman Yves Cape, niet boeiend genoeg.

Kwalijker is nog de slordige manier van vertellen, waarbij herhaling wordt afgewisseld met afgeraffelde, losse eindjes. Bijvoorbeeld de steeds terugkerende, maar zwak uitgewerkte verhaallijn van rebellenleider Le Boxeur (Isaach De Bankolé), de veel te plotselinge metamorfose van zoon Manuel en de ridicule wending aan het slot. Door de impact van het geweld zowel vanuit blanke als zwarte zijde weer te geven, maar in een gekunstelde, scheve verhouding wordt de film daarnaast wat ongericht en halfslachtig.

Isabelle Huppert speelt in haar eerste rol onder regie van Claire Denis de sterren van de hemel, geholpen door een ook verder voortreffelijke cast van met name Michel Subor als de pater familias. Ook de muziek van de vaste Claire Denis-huisband, de Britse groep Tindersticks, is ijzersterk. Na de zo fijntjes uitgewerkte 35 RHUMS van twee jaar geleden is dit niet de gedroomde nieuwe speelfilm van Denis geworden, maar ook nu valt er gelukkig nog veel te genieten en is een bezoek aan het filmhuis nog altijd aanbevelenswaardig.