Winter Sleep

“Je kunt niet kiezen waar je over schrijft, het onderwerp kiest jou.”

Het zijn de woorden van Aydin (Haluk Bilginer), oud theateracteur, nu sombere hoteleigenaar en landheer, die worstelt met woorden op papier zetten voor een lokaal krantje en voor zijn boek over Turks theater. Het is een citaat dat ook betrekking heeft tot dit stukje tekst, want zomaar een recensie schrijven over WINTER SLEEP is haast onmogelijk. Het mag dan ook gezegd worden: met 197 minuten op de teller is WINTER SLEEP een ontzettend omvangrijke film. Echte slow cinema is het ook nog eens, met langdurige, wijd geschoten shots waarin we personages minutenlang slechts zien kijken of lopen door het Turkse winterlandschap. Dit is echter een oppervlakkige beschrijving, die niet eens in de buurt kan komen van wat deze film echt te bieden heeft; Gouden Palmwinnaar WINTER SLEEP is namelijk een van de meest emotioneel aangrijpende film van dit jaar.

Centraal in WINTER SLEEP staat Aydin, die door zijn jongere vrouw Nihal (Melisa Sözen) wordt beschreven als “beschaafd, eerlijk en rechtvaardig”. Toch beeldt regisseur en scenarist Nuri Bilge Ceylan in WINTER SLEEP zijn hoofdpersonage niet zozeer af als een goed mens. Ceylan toont juist dat geen enkel mens volledig goed kan zijn. Aydin heeft zijn kwaliteiten, maar volgens zijn vrouw gebruikt hij die ook om anderen om zich heen te verstikken. Echt slecht zijn mensen in WINTER SLEEP ook niet. Zo valt er zelfs nog wat goeds te zeggen over een ex-gevangene dronkenlap in het dorp, die nooit zijn huur aan Aydin betaalt. Pas na een bezoek aan zijn huis weet je hoe de vork echt in de steel zit; WINTER SLEEP toont de grijstinten; niets of niemand is zwart-wit.

Dit zien we op zijn sterkst terug in twee centrale scènes, waarin Aydin in de ene met zijn gescheiden zus Necla (Demet Akbag) en in de andere met zijn vrouw in een lastig, geladen gesprek verstrikt raakt. Het zijn in beiden gevallen ingewikkelde en persoonlijke confrontaties van tientallen minuten, waarbij je na verloop niet eens meer kan herinneren hoe de gesprekken in eerste instantie tot stand zijn gekomen. De emotioneel uitputtende scènes zijn geschoten in sobere, maar haarscherpe close-ups. Elke bewegende rimpel in het gezicht van de personages staat symbool voor de duizend gedachten die ze denken. Ceylan verstrikt de kijker in het omvangrijke emotionele web van zijn personages en laat bijna niet los.

Als hij dat wel doet, dan voelt het als een welkome verademing. Net als in zijn fantastische voorganger ONCE UPON A TIME IN ANATOLIA (2011) vertelt Ceylan ook hier niet alleen het verhaal van zijn personages, maar ook van de hele streek waar zij in leven. Het schiereiland Anatolië komt in zijn films tot leven door prachtige shots van het fotogenieke landschap, kleine details in het dialoog en door het sterke gebruik van symbolische beelden. Op sommige momenten lijkt de stijl van Ceylan op die van Terrence Malick, maar dan wat subtieler. Net als Malick weet Ceylan het aardse soms ook te overstijgen en een nieuwe, poëtischere laag aan te snijden, alleen heeft Ceylan daar geen voice-overs voor nodig. Het gezegde ‘een beeld zegt meer dan 1000 woorden’ heeft zelden zo van toepassing kunnen zijn.

In een zekere zin lijkt het alsof WINTER SLEEP wel een boekverfilming moet zijn geweest, zo verfijnd gaat de film om met het verhaal en de emoties van diens personages. Het 163 pagina’s tellende script is echter helemaal zelf door Ceylan en zijn vrouw zelf geschreven, iets wat ze al sinds THREE MONKEYS (2008) samen doen. Dat maakt WINTER SLEEP dan wel de meest prachtige verfilming van een groots roman dat nooit geschreven is. Uiteindelijk is het zo lastig geweest om deze film in woorden te vatten, omdat hij je simpelweg sprakeloos achterlaat.